پلاستیک زندگی بشر را ساده‌تر کرد. از بسته‌بندی مواد غذایی گرفته تا ساخت شهرها و کاهش هزینه‌ها، این ماده در دنیای مدرن نقش بزرگی داشت. اما اکنون همان اختراع در جایی دیده می‌شود که نباید باشد: درون بدن انسان.
ذرات بسیار ریزی به نام میکروپلاستیک‌ها وارد جریان خون، اندام‌ها و حتی روده انسان شده‌اند — جایی که نگرانی اصلی دانشمندان متمرکز است.
این ذرات میکروسکوپی فقط در بدن ما ساکن نیستند؛ بلکه رفتار باکتری‌های روده را تغییر می‌دهند.
چگونه میکروپلاستیک‌ها بر روده تأثیر می‌گذارند
روده شما تنها یک لوله گوارشی نیست؛ بلکه جامعه‌ای زنده از تریلیون‌ها باکتری است که در هضم غذا، تنظیم سیستم ایمنی و حتی کنترل احساسات نقش دارند. زمانی که این اجتماع در تعادل است، بدن عملکرد مطلوبی دارد.
اما زمانی که این تعادل به هم می‌خورد، همه چیز — از سطح انرژی گرفته تا خلق‌وخو — تغییر می‌کند. دانشمندان مدت‌ها گمان می‌کردند که میکروپلاستیک‌ها ممکن است این تعادل را برهم بزنند و اکنون شواهدی قطعی در این زمینه وجود دارد.
اولین شواهد انسانی از تأثیر میکروپلاستیک‌ها
در رویداد UEG Week 2025 در برلین، پژوهشگران دانشگاه پزشکی گراتس نتایج مطالعه‌ای را منتشر کردند که توجه جهانی را جلب کرد. این تحقیق از پروژه‌ای به نام microONE در مرکز CBmed اتریش انجام شده بود.
دانشمندان نمونه‌های مدفوع داوطلبان سالم را جمع‌آوری کرده و باکتری‌های روده را در آزمایشگاه پرورش دادند. سپس این باکتری‌ها را در معرض پلاستیک‌های روزمره مانند پلی‌استایرن، پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن قرار دادند.
نتایج جالب بود: تعداد کل باکتری‌ها تغییر چندانی نکرد، اما رفتارشان دگرگون شد. محیط اسیدی‌تر شد که نشان از واکنش باکتری‌ها داشت. برخی گونه‌ها به‌سرعت تکثیر شدند، در حالی که برخی دیگر کاهش یافتند.
این تغییرات در کل سیستم میکروبی مشابه الگوهایی است که در افراد مبتلا به افسردگی یا سرطان روده بزرگ مشاهده می‌شود.
تغییر رفتار باکتری‌ها با حضور میکروپلاستیک‌ها
میکروپلاستیک‌ها صرفاً از میان نمونه‌ها عبور نکردند؛ هر نوع آن به شیوه‌ای متفاوت با باکتری‌ها واکنش نشان داد. برخی باعث تغییر سطح اسید شدند، برخی دیگر در متابولیسم اسیدآمینه یا تولید انرژی اختلال ایجاد کردند.
در نتیجه، شیمی روده تغییر کرد و ارتباط و عملکرد باکتری‌ها دچار اختلال شد. حتی تغییرات شیمیایی کوچک، اثرات بزرگی بر اکوسیستم روده داشت.
آنچه احتمالاً در حال رخ دادن است
«در این مرحله، مسیرهای دقیق هنوز مشخص نیستند، اما چندین توضیح منطقی در حال شکل‌گیری است.» — کریستین پاخر-دویچ، نویسنده اصلی مطالعه
او توضیح داد که ارتباط بین ذرات پلاستیکی و میکروب‌های روده پیچیده است و عوامل شیمیایی و فیزیکی هر دو نقش دارند.
«ممکن است میکروپلاستیک‌ها مواد شیمیایی خاصی را حمل کنند که مستقیماً بر متابولیسم باکتری‌ها تأثیر بگذارند. این موضوع می‌تواند باعث تغییر در تولید اسید شود که نوعی پاسخ استرسی از سوی باکتری‌هاست و به‌طور ناخواسته pH روده را تغییر می‌دهد.»
این تغییرات می‌تواند چرخه‌های بازخوردی ایجاد کند که تعادل میکروبیوم را بیش از پیش بر هم می‌زند.
مطالعات دیگر نیز همین روند را نشان می‌دهند
این یافته تنها مورد نیست. مرور پژوهشی منتشرشده در سال ۲۰۲۵ در مجله BMC Gastroenterology، شامل ۱۲ مطالعه انسانی بود که نشان داد میکروپلاستیک‌ها باکتری‌های روده را مختل می‌کنند.
- جمعیت باکتری‌های مفید مانند Bifidobacterium و Faecalibacterium کاهش یافت.
- در مقابل، گونه‌های التهابی مانند Escherichia-Shigella و Bilophila افزایش پیدا کردند.
این عدم تعادل با ضعف سیستم ایمنی، التهاب مزمن و استرس متابولیک مرتبط است.
قرار گرفتن در معرض پلاستیک پیش از تولد
موضوع زمانی نگران‌کننده‌تر می‌شود که بدانیم میکروپلاستیک‌ها در جفت انسان و حتی در نخستین مدفوع نوزادان (مکونیوم) یافت شده‌اند. این یعنی تماس با پلاستیک از پیش از تولد آغاز می‌شود.
به نظر می‌رسد این ذرات از جفت عبور کرده و به جنین می‌رسند؛ در زمانی که سیستم میکروبی بدن هنوز در حال شکل‌گیری است. تصور اینکه میکروبیوم یک نوزاد از بدو تولد با آلودگی پلاستیکی همراه باشد، بسیار نگران‌کننده است.
نقش مواد شیمیایی همراه با پلاستیک
میکروپلاستیک‌ها به‌تنهایی وارد بدن نمی‌شوند. آنها مواد افزودنی و آلاینده‌هایی را حمل می‌کنند. برخی از آنها فتالات‌ها آزاد می‌کنند که در عملکرد هورمون‌ها اختلال ایجاد می‌کنند. برخی دیگر ترکیباتی مانند آلدئیدها و هیدروکربن‌ها را نشت می‌دهند که به سلول‌ها آسیب می‌زنند.
چندین مطالعه نشان داده‌اند که میکروپلاستیک‌ها میزان اسیدهای چرب زنجیره‌کوتاه را کاهش می‌دهند، در حالی که این اسیدها برای سلامت دیواره روده و کاهش التهاب ضروری هستند.
زمانی که سطح این اسیدها پایین می‌آید، دیواره روده تضعیف می‌شود و مواد مضر می‌توانند وارد جریان خون شوند.
کوچک‌ترها خطرناک‌ترند
هرچه ذرات پلاستیکی کوچک‌تر باشند، خطرناک‌تر می‌شوند. نانوپلاستیک‌ها که می‌توانند از غشای سلول عبور کنند، در بافت‌ها گیر می‌افتند و مدت‌ها در آنجا باقی می‌مانند.
ذرات بزرگ‌تر توان نفوذ کمتری دارند، اما همچنان از طریق تغییر در چسبندگی باکتری‌ها به دیواره روده، عملکرد طبیعی را مختل می‌کنند. کوچک‌ترین ذرات معمولاً بیشترین واکنش‌ها را حتی در غلظت‌های پایین ایجاد می‌کنند.
کاهش تنوع میکروبی در روده
تنوع باکتریایی، اساس سلامت روده است. ترکیب متنوعی از گونه‌ها باعث عملکرد بهتر گوارش و ایمنی قوی‌تر می‌شود. اما با ورود میکروپلاستیک‌ها، این تنوع کاهش می‌یابد.
تحقیقات روی پلاستیک‌هایی مانند PVC، PET و PLA نشان داده است که پس از قرارگیری در معرض آنها، تعداد گونه‌های باکتریایی کاهش می‌یابد. با از بین رفتن این تنوع، روده آسیب‌پذیرتر، ملتهب‌تر و کندتر در بازیابی تعادل خود می‌شود.
پلاستیک در زندگی روزمره
«این یافته‌ها بسیار مهم‌اند، زیرا نشان می‌دهند قرارگیری در معرض میکروپلاستیک‌ها در زندگی روزمره اجتناب‌ناپذیر است. این ذرات در ماهی، نمک، آب بطری و حتی آب لوله‌کشی یافت می‌شوند، بنابراین بیشتر مردم روزانه از راه‌های مختلف در معرض آن قرار می‌گیرند.» — پاخر-دویچ
پلاستیک در همه‌جا حضور دارد. شاید نتوان از آن کاملاً گریخت، اما با چند تغییر کوچک می‌توان خطر را کاهش داد:
- از بطری‌های شیشه‌ای استفاده کنید.
- ظروف یک‌بارمصرف را کنار بگذارید.
- آب آشامیدنی خود را فیلتر کنید.
هر گام کوچک، تأثیر قابل‌توجهی دارد.
چگونه در برابر میکروپلاستیک‌ها محافظت کنیم
پاخر-دویچ می‌گوید: «پیام کلیدی این است که میکروپلاستیک‌ها بر میکروبیوم تأثیر دارند. اگرچه هنوز برای نتیجه‌گیری قطعی زود است، اما می‌دانیم که میکروبیوم نقشی اساسی در سلامت بدن، از گوارش تا روان، ایفا می‌کند.»
به همین دلیل، کاهش تماس با میکروپلاستیک‌ها هر جا که ممکن است، اقدامی عاقلانه و پیشگیرانه است.
جمع‌بندی: روده‌ای که در حال تغییر است
هیچ‌کس هنوز مقدار امنی از تماس با میکروپلاستیک‌ها را نمی‌داند. بیشتر مطالعات کوتاه‌مدت و در شرایط کنترل‌شده انجام شده‌اند. اثرات بلندمدت تماس مداوم هنوز ناشناخته است.
میکروپلاستیک‌ها روده را یک‌شبه از بین نمی‌برند، اما به‌آرامی آن را بازسازی می‌کنند — از رشد باکتری‌ها گرفته تا نحوه ارتباط و عملکردشان.
روده، که زمانی سیستم خودتنظیم‌کننده‌ای محسوب می‌شد، اکنون به آلودگی جهان بیرون پاسخ می‌دهد. پلاستیک زندگی بشر را تغییر داد، و اکنون زیست‌شناسی او را نیز تغییر می‌دهد — ذره‌به‌ذره.
