این روزها همه از ذهن‌آگاهی صحبت می‌کنند. می‌گویند استرس را کم می‌کند، خواب را بهبود می‌بخشد و زندگی را آرام‌تر می‌کند. اما یک سؤال مطرح است: آیا مدیتیشن واقعاً می‌تواند تمرکز شما را تیزتر کند؟
پاسخ این است: بله، می‌تواند.
یک پژوهش تازه از مدرسه سالمندی USC Leonard Davis حقیقتی جالب را نشان می‌دهد؛ تنها ۳۰ روز مدیتیشن هدایت‌شده می‌تواند سرعت و دقت تمرکز افراد را تغییر دهد. جالب‌تر اینکه در این زمینه، سن هیچ اهمیتی ندارد.
چرا این تحقیق متفاوت است؟
این موضوع به احساس یا حدس و گمان ربطی ندارد.
محققان از دستگاه رهگیری چشم (Eye Tracking) استفاده کردند؛ ابزاری که دقیقاً نشان می‌دهد توجه شما در هر لحظه کجا می‌رود.
«این مطالعه ثابت می‌کند ذهن‌آگاهی فقط برای آرامش نیست. می‌تواند نحوه‌ی عملکرد مغز در مدیریت توجه را تغییر دهد.»
اندی جیسو کیم – نویسنده ارشد پژوهش
این یافته‌ها برای حفظ سلامت شناختی در سالمندی اهمیت فراوان دارد.
چرا تمرکز با افزایش سن کاهش می‌یابد؟
با بالا رفتن سن، مغز کندتر می‌شود و واکنش‌ها افت می‌کنند.
عوامل مزاحم به‌راحتی توجه را می‌گیرند.
این موضوع به سیستمی در مغز به نام لکوس سرولئوس – نورآدرنالین (LC-NE) مربوط است. این سیستم توجه، حافظه و هوشیاری را کنترل می‌کند و متأسفانه با افزایش سن ضعیف می‌شود.
پروفسور مارا ماتر از مدرسه USC Leonard Davis سال‌هاست این سیستم را بررسی می‌کند و ارتباط کاهش کارایی آن را با آلزایمر زودهنگام یافته است.
آیا ذهن‌آگاهی می‌تواند این سیستم را تقویت کند؟
تحقیقات قبلی این احتمال را مطرح کرده بود که مدیتیشن ذهن‌آگاهی می‌تواند عملکرد این سیستم مغزی را تقویت کند. اما تاکنون هیچ مطالعه دقیقی با روش رهگیری چشم این فرضیه را آزمایش نکرده بود — تا همین حالا.
تأثیر مدیتیشن بر تمرکز
در این مطالعه، پژوهشگران تنها به نظرسنجی از شرکت‌کنندگان اکتفا نکردند، بلکه چشم‌های آن‌ها را حین انجام وظایف دیداری دنبال کردند.
از ۶۹ نفر داوطلب در گروه‌های سنی متفاوت دعوت شد. نیمی از آن‌ها به‌مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در روز از اپلیکیشن Headspace برای مدیتیشن ذهن‌آگاهی استفاده کردند.
نیم دیگر هم در همین مدت کتاب صوتی گوش دادند.
در سه نوبت، افراد به آزمایشگاه آمدند و وظایف دیداری انجام دادند. سرعت و دقت تمرکز آن‌ها با رهگیری چشم بررسی شد.
هر حرکت چشم، هر حواس‌پرتی و هر تصمیم سریع ثبت شد.
تمرکز با تمرین بهتر می‌شود
بعد از یک ماه مدیتیشن، تغییرات آغاز شد:
- افراد سریع‌تر واکنش نشان می‌دادند
- نگاه‌شان مستقیم سراغ هدف درست می‌رفت
- مزاحمت‌ها را راحت‌تر نادیده می‌گرفتند
- و سن آن‌ها هیچ تأثیری بر این بهبود نداشت
«انتظار داشتیم بزرگسالان مسن بیشتر سود ببرند، اما دیدیم که ذهن‌آگاهی در همه‌ی سنین اثر مشابه داشت.»
اندی جیسو کیم
نکته جالب اینجا بود که در پرسش‌نامه‌های ذهن‌آگاهی، تغییر محسوسی در احساس شرکت‌کنندگان دیده نشد.
اما مغزشان داستان دیگری می‌گفت.
آزمایش دوم: تایید دوباره مدیتیشن
یافته‌ها به همین‌جا ختم نشد. یک مطالعه دیگر همان نتایج را تأیید کرد.
این‌بار هم شرکت‌کنندگان ۳۰ روز با اپ Headspace مدیتیشن کردند.
محققان همزمان با انجام آزمون‌های توجه، حرکت چشم‌ها را بررسی کردند و سرعت واکنش و تمرکز بصری مجدد افزایش یافت.
هرچند بخشی از این بهبود شاید به‌خاطر آشنایی بیشتر افراد با آزمون هم بوده، اما تأثیر واضح مدیتیشن در بالا بردن سرعت تمرکز غیرقابل انکار بود.
مدیتیشن بی‌سروصدا کار خودش را می‌کند
نکته جذاب مطالعه دوم این بود:
مدیتیشن باعث نشد شرکت‌کنندگان احساس متفاوتی داشته باشند، اما
چشم‌های آن‌ها نشان داد که تمرکز و واکنش‌شان تغییر کرده است.
یعنی شاید بلافاصله متوجه مزایای ذهن‌آگاهی نشوید، ولی مغز در پشت صحنه در حال بهبود کارکردش خواهد بود.
سن مانع نیست
در هر دو پژوهش، سن شرکت‌کنندگان در میزان بهبود تفاوتی ایجاد نکرد.
جوان، میانسال یا مسن — همه از تمرین ذهن‌آگاهی سود بردند.
فواید تمرکز بیشتر در زندگی روزمره
اغلب تصور می‌شود ذهن‌آگاهی فقط برای آرامش و رهایی از استرس است.
اما این دو مطالعه نشان می‌دهد:
ذهن‌آگاهی می‌تواند عملکرد توجه را بهبود دهد، که روی کارهای روزمره مثل:
- رانندگی
- مطالعه
- مکالمه
- و حتی عبور از خیابان
اثر مستقیم دارد.
البته گروهی که کتاب صوتی گوش دادند هم اندکی پیشرفت کردند، اما این بیشتر به‌خاطر تمرین آزمون بود. درحالی‌که گروه مدیتیشن، سریع‌تر و واضح‌تر پیشرفت کرد.
ذهن‌آگاهی، مغز را بازطراحی می‌کند
نتیجه روشن است؛ ذهن‌آگاهی نه‌فقط حس آرامش می‌دهد، بلکه عملکرد مغز در مدیریت توجه را تغییر می‌دهد.
آینده پژوهش در حوزه مدیتیشن
محققان در پی آن‌اند که بررسی کنند:
- برنامه‌های طولانی‌تر ذهن‌آگاهی چه تأثیری دارد؟
- آیا این پیشرفت‌های سریع در طولانی‌مدت هم باقی می‌ماند؟
«ما از پتانسیل روش‌های دیجیتالی ذهن‌آگاهی برای ارتقای سلامت مغز هیجان‌زده هستیم. این روش ساده، کم‌هزینه و در دسترس همه است. نکته کلیدی هم استمرار در تمرین است.»
اندی جیسو کیم
نتیجه:
ممکن است ذهن‌آگاهی کار کوچکی به نظر برسد — فقط چند دقیقه در روز — اما همین تمرین کوتاه می‌تواند بی‌سروصدا تمرکز مغز را در هر سنی بهتر کند.
فقط کمی حوصله و استمرار لازم است.
این مطالعه در ژورنال eNeuro منتشر شده است.
