بیش از ۵۵ میلیون نفر در سراسر جهان با بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی مانند آلزایمر دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ بیماری‌هایی که حافظه را تحت تأثیر قرار می‌دهند و زندگی بیماران و خانواده‌هایشان را به شدت دگرگون می‌سازند. حالا، پژوهشگران دانشگاه «کیس وسترن رزرو» ممکن است راهی جدید برای حفظ عملکرد سالم مغز در بیماری‌های مشابه یافته باشند.
تمرکز بر مانعی کمتر شناخته‌شده: سد خونی-مغزی
نقش سد خونی-مغزی در سلامت مغز
سد خونی-مغزی (BBB) یک لایه محافظ از سلول‌هاست که مانع ورود سموم و ذرات خطرناک به مغز می‌شود. این سد، نقش حیاتی در کنترل مواد ورودی از جریان خون به بافت مغز دارد.
آنزیمی که موجب آسیب می‌شود
در بررسی‌های انجام‌شده بر روی مدل‌های موش مبتلا به آلزایمر، آنزیمی به نام 15-PGDH فعالیت بالایی در سد خونی-مغزی نشان داد. سطح بالای این آنزیم با آسیب شدید به مغز همراه بود.
مسدود کردن آنزیم 15-PGDH و حفظ حافظه
دارویی به نام SW033291
پژوهشگران دارویی به نام SW033291 را مورد آزمایش قرار دادند که عملکرد آنزیم 15-PGDH را مهار می‌کند. دکتر اندرو پیپر، روان‌پزشک و عصب‌پژوه در مرکز درمانی دانشگاهی کلیولند، اظهار داشت:
«در مدل‌های موشی که با این دارو درمان شدند، سد خونی-مغزی کاملاً سالم باقی ماند.»
حافظه و عملکرد مغز بدون تغییر باقی می‌ماند
موش‌هایی که این دارو را دریافت کردند، عملکرد طبیعی حافظه را در آزمون‌ها حفظ کردند و سلول‌های مغزی‌شان آسیب ندید. این یافته نشان می‌دهد که تمرکز روی محافظت از سد خونی-مغزی ممکن است مؤثرتر از تمرکز صرف بر آمیلوئید – پروتئینی چسبناک که با آلزایمر مرتبط است – باشد.
تأثیر دارو در آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه
آزمایش بر آسیب‌های شبه‌ضربه‌ای مغز
در مرحله‌ای دیگر از آزمایش، به موش‌هایی که دچار آسیب مغزی مشابه ضربه مغزی شده بودند، دارو را یک روز پس از آسیب تزریق کردند. برخلاف انتظار، این موش‌ها افت عملکرد حافظه و حرکتی را نشان ندادند. این یافته‌ها نویدبخش تأثیر بالقوه این دارو در اختلالات مختلف مغزی است.
تغییری اساسی در شیوه درمان: تمرکز بر محافظت، نه حذف
تفاوت با داروهای معمول آلزایمر
بر خلاف بسیاری از داروهای فعلی که صرفاً سطح آمیلوئید را در مغز کاهش می‌دهند، SW033291 هیچ تغییری در میزان آمیلوئید ایجاد نکرد. دکتر سندفورد مارکویتز از دانشگاه کیس وسترن می‌گوید:
«این دارو مسیر جدیدی برای درمان آلزایمر و آسیب‌های مغزی باز می‌کند که بر محافظت داخلی تمرکز دارد، نه حذف عامل بیماری‌زا.»
چرا حذف آمیلوئید کافی نیست؟
مشکلات داروهای رایج
سال‌هاست که درمان آلزایمر عمدتاً بر حذف پلاک‌های آمیلوئید متمرکز شده است. با وجود این، کاهش این پروتئین همیشه بهبود حافظه و تفکر را به همراه نداشته است. برخی از داروهای جدید حتی عوارضی جدی مانند تورم یا خونریزی مغزی ایجاد کرده‌اند.
پیشنهاد یک رویکرد ایمن‌تر
برخلاف این داروها، مهارکننده 15-PGDH بدون کاهش آمیلوئید توانست از افت حافظه جلوگیری کند – و این نویدبخش راهی ایمن‌تر و مؤثرتر است.
آینده‌ای روشن در درمان بیماری‌های مغزی
امید به درمان‌های ساده‌تر و ایمن‌تر
در حال حاضر، تعداد کمی از درمان‌های موجود می‌توانند تسکین معناداری برای بیماران آلزایمری فراهم کنند. اگر کارآزمایی‌های بالینی آینده این نتایج را تأیید کنند، خانواده‌هایی که با مشکلات حافظه درگیر هستند، امید بیشتری خواهند داشت.
درهای باز برای داروهای تقویت‌کننده سد خونی-مغزی
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که استراتژی‌هایی برای تقویت سد خونی-مغزی می‌توانند مسیرهای درمانی ساده‌تر، ایمن‌تر و مؤثرتری را فراهم کنند – به‌ویژه در مراحل ابتدایی زوال مغزی.
گام بعدی: آزمایش بر روی انسان
پرسش‌های بی‌پاسخ درباره درمان انسان‌ها
از جمله سؤالاتی که باید پاسخ داده شوند این است که آیا درمان‌های متمرکز بر سد خونی-مغزی می‌توانند در مراحل پیشرفته‌تر زوال حافظه یا سایر بیماری‌های تحلیل‌برنده مؤثر باشند یا نه.
برنامه برای پیشرفت تحقیقات
پژوهشگران قصد دارند طراحی دارو را بهبود بخشند و آزمایش‌های پیشرفته‌تری روی حیوانات انجام دهند تا بتوانند قدم بعدی را به سمت آزمایش‌های انسانی بردارند.
تأثیر فراتر از آلزایمر: نگاهی به بیماری‌های دیگر
پتانسیل درمان در سایر اختلالات مغزی
نتایج به‌دست‌آمده از موش‌هایی با آسیب مغزی نشان می‌دهد که مهار آنزیم 15-PGDH ممکن است در درمان بیماری‌هایی فراتر از آلزایمر نیز مؤثر باشد. بیماری‌هایی مانند پارکینسون، ام‌اس و حتی کووید طولانی (Long COVID) ممکن است شامل التهاب و اختلال در سد خونی-مغزی باشند.
اگر تحقیقات آینده این ارتباطات را تأیید کنند، SW033291 یا داروهای مشابه می‌توانند در درمان گسترده‌تری از بیماری‌های مغزی نقش ایفا کنند – نه با هدف‌گیری مستقیم علائم بیماری، بلکه با حفظ سیستم دفاعی مغز.
این مطالعه در نشریه علمی Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.
