هر روز با حواس‌پرتی‌هایی روبه‌رو می‌شویم که مانند بیلبوردهای درخشان، برای جلب توجه ما رقابت می‌کنند. با این حال، اغلب بی‌اختیار آن‌ها را نادیده می‌گیریم، گویی ذهن ما آن‌ها را بی‌نیاز از توجه تشخیص داده و در دسته «غیرضروری» بایگانی می‌کند.
سازوکار مغز در مواجهه با تکرار محرک‌ها
یافته‌های اخیر نشان می‌دهد که قرار گرفتن مکرر در معرض این نوع محرک‌ها، باعث می‌شود مغز ما به تدریج از شدت توجه به عناصر چشمگیر بکاهد و تمرکز خود را بر اطلاعات مرتبط حفظ کند. پژوهشگران این روند را یکی از دلایل اصلی می‌دانند که چرا در نهایت می‌توانیم تصاویر پررنگ و برجسته را نادیده بگیریم.
رهبر این پژوهش، داک دانکن از دانشگاه آزاد آمستردام، به همراه دکتر نورمن فورشک از مؤسسه روان‌شناسی ویلهلم وونت در دانشگاه لایپزیگ این تحقیقات را انجام داده‌اند.
کمرنگ شدن توجه با تکرار حواس‌پرتی‌ها
جزئیات مطالعه EEG
در مجموعه‌ای از آزمایش‌های EEG، از ۲۴ داوطلب خواسته شد که یک شکل برجسته را از میان اشکال دیگر تشخیص دهند. به عنوان مثال، آن‌ها باید یک دایره سبز را از میان لوزی‌های سبز پیدا می‌کردند، در حالی که یک لوزی قرمز به عنوان محرک حواس‌پرت‌کننده به طور مکرر در نقطه مشخصی از میدان دید آن‌ها ظاهر می‌شد.
نتایج فعالیت مغزی
تحلیل فعالیت مغزی نشان داد که شرکت‌کنندگان با گذشت زمان، توانایی بیشتری در نادیده گرفتن آن محرک قرمز پیدا کردند. مغز آن‌ها به‌سرعت شروع به سرکوب اطلاعات دریافتی از آن موقعیت خاص در همان لحظات اولیه پردازش تصویری کرد.
«ما شواهد ثابتی یافتیم که نشان می‌دهد یادگیری، واکنش‌های اولیه سیستم بینایی به این نوع محرک‌ها را تغییر می‌دهد»، دکتر فورشک توضیح داد.
محرک مزاحم با هر بار ظاهر شدن، کمتر مزاحمت ایجاد می‌کرد، که نشان می‌دهد مغز ما خیلی سریع با سیگنال‌های تکراری سازگار می‌شود.
اهمیت محل تکرار در حواس‌پرتی
نقش مکان در ادراک محرک
کارشناسان معتقدند که موضوع فقط ظاهر یک عنصر چشمگیر نیست، بلکه محل قرارگیری آن نیز اهمیت دارد. اگر چیزی بارها در یک نقطه خاص ظاهر شود، آن منطقه در ذهن ما به‌تدریج به یک «منطقه خاکستری» تبدیل می‌شود.
«نکته جالب این بود که ما حتی کاهش پردازش بینایی را برای محرک‌های هدف نیز مشاهده کردیم، زمانی که در محل تکراریِ نمایش محرک حواس‌پرت‌کننده ظاهر می‌شدند»، دکتر فورشک افزود.
این یافته‌ها نشان می‌دهد حتی اطلاعات مفید هم ممکن است نادیده گرفته شوند، اگر در نقطه‌ای ظاهر شوند که ذهن ما پیش‌تر آموخته آن را نادیده بگیرد.
توانایی مغز در فیلتر کردن اطلاعات نامرتبط
برخی دانشمندان این پدیده را نشانه‌ای از «یادگیری آماری» می‌دانند؛ یعنی توانایی ذاتی ذهن برای تشخیص الگوهایی که به طور مکرر در زندگی روزمره ظاهر می‌شوند.
جلوگیری از بار اضافی اطلاعات
با تمرکز بر آنچه واقعاً اهمیت دارد، از غرق شدن در انبوه نشانه‌ها و آیکون‌هایی که معمولاً معنای جدیدی ندارند، جلوگیری می‌شود.
بسیاری بر این باورند که این سازگاری یک میانبر ذهنی حیاتی است. این قابلیت ما را از حواس‌پرتی نجات می‌دهد و کمک می‌کند تا تمرکز خود را بر کارها و سیگنال‌های مهم حفظ کنیم.
از دست رفتن توجه به طرح‌های تکراری
کاربرد در دنیای واقعی: رانندگی، طراحی وب و اپلیکیشن‌ها
در محیط‌های پرسرعت مانند جاده، تبلیغات تکراری و تابلوهای متعدد ممکن است به‌تدریج در پس‌زمینه محو شوند و رانندگان را از بار بیش‌ازحد حسی نجات دهند. طراحی یکنواخت بزرگراه‌ها به افراد کمک می‌کند راحت‌تر و با استرس کمتر مسیر را پیدا کنند.
با این حال، یک علامت هشدار جدید ممکن است نادیده گرفته شود اگر بیش از حد شبیه به تابلوهای آشنای قبلی باشد. همین اصل در طراحی وب‌سایت یا اپلیکیشن نیز صدق می‌کند، جایی که اعلان‌های جدید ممکن است در میان عناصر تکراری قبلی محو شوند.
حواس‌پرتی‌های آشنا می‌توانند هشدارها را پنهان کنند
«واضح است که افراد به‌طور خودکار رابط‌های کاربری آشنا یا طرح‌بندی فصول کتاب را تشخیص می‌دهند و از آن‌ها بهره می‌برند، و این تأثیر حتی در ابتدایی‌ترین سطح پردازش تصویری بازتاب دارد»، داک دانکن گفت.
در حالی که این امر برای مرور سریع مفید است، می‌تواند باعث شود به‌روزرسانی‌های جدید را که در محل‌های تکراری ظاهر می‌شوند، از دست بدهیم.
راهکار برای طراحان
طراحان ممکن است بخواهند ظاهر هشدارها را تغییر دهند یا مکان نمایش آن‌ها را جابه‌جا کنند تا این عادت‌های ذهنی خودکار را خنثی کنند. هدف این است که اعلان‌های واقعاً مهم در میان بنرهای آشنا برجسته باشند.
نادیده گرفتن تصاویر تکراری: سازوکار مغز
سازوکار پشت این نوع فیلتر کردن آموخته‌شده هنوز به طور کامل شناخته نشده است. برخی پژوهشگران گمان می‌کنند که این فرآیند به تغییرات آرام در اتصال‌های عصبی مغز بستگی دارد، یا تنها زمانی فعال می‌شود که یک محرک روشن دوباره ظاهر شود.
تا اینجای پژوهش‌ها، نتایج نشان می‌دهد که ذهن ما به‌صورت فعال توجه خود را تنظیم می‌کند و حواس‌پرتی‌ها را فیلتر می‌کند. همچنین مشخص شده که قرار گرفتن مکرر در معرض محرک‌های مشابه می‌تواند منجر به نقاط کور ذهنی شود؛ نقاطی که به حفظ آرامش در محیط‌های شلوغ کمک می‌کنند اما ممکن است هشدارهای جدید را نیز از دید ما پنهان سازند.
این مطالعه در ژورنال The Journal of Neuroscience منتشر شده است.
