بارداری یک دوره حیاتی است که سلامت آینده نوزاد را شکل می‌دهد. در حالی که توجه زیادی به سلامت جسمانی مادر می‌شود، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که استرس مادر در دوران بارداری می‌تواند بر رشد جنین تأثیر بگذارد.
مطالعه‌ای که در مجله European Neuropsychopharmacology منتشر شده است، نشان می‌دهد که استرس در دوران بارداری ممکن است اثرات اپی‌ژنتیکی بر ژن‌های جفت داشته باشد که با تنظیم کورتیزول مرتبط هستند.
کورتیزول نقش کلیدی در رشد جنین و واکنش به استرس دارد. هرگونه اختلال در تنظیم این هورمون می‌تواند پیامدهای پایداری بر رشد کودک داشته باشد.
این کشف اهمیت سلامت روان مادران را برجسته می‌کند. وضعیت عاطفی یک مادر در دوران بارداری تنها بر خودش تأثیر نمی‌گذارد، بلکه می‌تواند بر سلامت نوزادش از همان مراحل اولیه تأثیر بگذارد.
با روشن شدن ارتباط بین استرس و رشد جنین، مشخص می‌شود که مراقبت‌های دوران بارداری باید علاوه بر نظارت بر سلامت جسمانی، شامل حمایت روانی نیز باشد.
استرس دوران بارداری و جفت
این مطالعه توسط پروفسور لوردس فاناناس از دانشکده زیست‌شناسی و مؤسسه بیومدیسین دانشگاه بارسلونا (IBUB) هدایت شده و الیزابت بیندر از مؤسسه روانپزشکی ماکس پلانک نیز در انجام آن مشارکت داشته است.
تمرکز تحقیق بر این بوده که چگونه استرس مادر می‌تواند اثرات بیولوژیکی ماندگار بر جفت بگذارد.
جفت یک اندام حیاتی در دوران بارداری است که اکسیژن و مواد مغذی را به جنین منتقل می‌کند. همچنین به عوامل محیطی، از جمله استرس مادر، واکنش نشان داده و به جنین کمک می‌کند تا با محیط سازگار شود.
با این حال، هنوز به‌طور کامل مشخص نیست که جفت چگونه خود را با استرس تطبیق می‌دهد و چگونه بر رشد جنین تأثیر می‌گذارد.
جفت و تنظیم استرس
اپی‌ژنتیک به تغییراتی اشاره دارد که بر عملکرد ژن‌ها تأثیر می‌گذارد، بدون اینکه توالی DNA را تغییر دهد. این مطالعه نشان داده است که استرس مادر در دوران بارداری می‌تواند باعث تغییرات اپی‌ژنتیکی در ژن‌های جفت شود. این تغییرات به‌ویژه ژن‌هایی را تحت تأثیر قرار می‌دهند که در تنظیم کورتیزول نقش دارند، مانند HSD11B2، NR3C1 و FKBP5.
کورتیزول یک هورمون ضروری برای واکنش بدن به استرس است. در دوران بارداری، این هورمون نقش مهمی در رشد جنین ایفا می‌کند و بر رشد، متابولیسم و عملکرد مغز تأثیر می‌گذارد.
اگر استرس باعث اختلال در تنظیم کورتیزول شود، ممکن است توانایی نوزاد برای مقابله با استرس پس از تولد را تحت تأثیر قرار دهد. به‌طور معمول، جفت به‌عنوان یک مانع عمل می‌کند و میزان کورتیزول منتقل‌شده از مادر به جنین را کنترل می‌کند.
اما اگر استرس عملکرد جفت را از طریق تغییرات اپی‌ژنتیکی دگرگون کند، ممکن است باعث شود جنین در معرض مقادیر بالاتری از کورتیزول قرار بگیرد و در نتیجه پیامدهای بلندمدتی برای سلامت کودک ایجاد شود.
تغییرات در ژن‌های مرتبط با استرس
این مطالعه مقدماتی که با حمایت مالی پروژه CIBERSAM Intramural انجام شد، شامل ۴۵ زن باردار برای اولین بار بود که همگی از نظر جسمی سالم در نظر گرفته می‌شدند.
محققان میزان کورتیزول و علائم افسردگی را در طول بارداری اندازه‌گیری کردند. پس از زایمان، نمونه‌های جفت جمع‌آوری شده و تغییرات اپی‌ژنتیکی احتمالی بررسی شد.
هفت هفته پس از تولد، نوزادان تحت ارزیابی‌های رشد عصبی با استفاده از مقیاس ارزیابی رفتاری نوزادان برازلتون (NBAS) قرار گرفتند. این تست رفلکس‌ها، مهارت‌های حرکتی و پاسخ‌های اجتماعی را ارزیابی کرده و اطلاعاتی درباره رشد اولیه نوزاد ارائه می‌دهد.
محققان با استفاده از تکنولوژی پیشرفته توالی‌یابی، تغییرات اپی‌ژنتیکی را در بخش‌های وسیعی از DNA بررسی کرده و بینش عمیقی در مورد واکنش جفت به استرس مادر ارائه دادند.
نتایج نشان می‌دهد که استرس در اوایل بارداری بیشترین اثر را بر این تغییرات اپی‌ژنتیکی دارد. تغییرات ژنی مرتبط با تنظیم کورتیزول نشان می‌دهد که استرس مادر ممکن است فراتر از دوران بارداری، بر رشد جنین تأثیر بگذارد.
لزوم حمایت زودهنگام از مادران
آگوئدا کاسترو، نویسنده اول این مطالعه و پژوهشگر CIBERSAM در دانشگاه بارسلونا، تأکید می‌کند که حمایت از سلامت روان مادران از ابتدای بارداری ضروری است.
او می‌گوید:
🔹 “این مطالعه اهمیت مراقبت از سلامت روانی مادران را از همان آغاز بارداری برجسته می‌کند، زیرا استرس می‌تواند از طریق مکانیسم‌های اپی‌ژنتیکی که تازه در حال شناخت آن‌ها هستیم، اثرات ماندگاری بر رشد نوزاد بگذارد.”
این تحقیق به شواهد در حال رشدی می‌افزاید که نشان می‌دهد استرس مادر در دوران بارداری نه‌تنها یک نگرانی موقت نیست، بلکه ممکن است بر سلامت آینده کودک تأثیر بگذارد.
🔹 مراقبت از سلامت روان باید بخش جدایی‌ناپذیری از مراقبت‌های دوران بارداری باشد تا اطمینان حاصل شود که زنان باردار، علاوه بر نظارت بر سلامت جسمانی، حمایت عاطفی نیز دریافت می‌کنند.
🔹 مدیریت استرس در مراحل اولیه بارداری می‌تواند به جلوگیری از مشکلات رشد طولانی‌مدت در کودکان کمک کند.
اهمیت این تحقیق
مؤسسه بیومدیسین دانشگاه بارسلونا این مطالعه را به‌عنوان “بهترین انتشار علمی ماه نوامبر ۲۰۲۴” انتخاب کرده است. این انتخاب، رویکرد نوآورانه مطالعه در درک سلامت پیش از تولد و اپی‌ژنتیک را برجسته می‌کند.
🔹 با وجود یافته‌های مهم، اندازه نمونه این تحقیق کوچک است. تحقیقات گسترده‌تری برای تأیید این نتایج و بررسی راهکارهای بالقوه مداخله‌ای موردنیاز است.
🔹 تحقیقات آینده می‌تواند بر شناسایی عوامل خطرزا که برخی مادران را نسبت به تغییرات اپی‌ژنتیکی ناشی از استرس آسیب‌پذیرتر می‌کند، تمرکز کند. درک این خطرات می‌تواند به توسعه راهکارهای حمایتی برای مادران باردار، به‌ویژه در شرایط پرتنش، کمک کند.
رویکرد جدید به مراقبت‌های دوران بارداری
🔹 تاکنون، مراقبت‌های بارداری بیشتر بر تغذیه، سلامت جسمانی و نظارت بر وضعیت جنین متمرکز بوده است. اما این مطالعه نشان می‌دهد که سلامت روانی نیز باید به همان اندازه مورد توجه قرار گیرد.
🔹 فنون مدیریت استرس، حمایت روانی و مداخلات زودهنگام می‌توانند باعث بهبود سلامت مادران و در نتیجه دوران بارداری سالم‌تر شوند.
با اولویت دادن به سلامت عاطفی مادران باردار، ارائه‌دهندگان خدمات درمانی می‌توانند به نتایج بهتر برای مادران و نوزادانشان کمک کنند.
🔹 در حالی که تحقیقات بیشتری لازم است، این مطالعه ارتباط عمیق بین وضعیت روانی مادر و رشد جنین را برجسته می‌کند. مراقبت از سلامت عاطفی زنان باردار نه‌تنها برای خود آن‌ها مفید است، بلکه می‌تواند سلامت نسل‌های آینده را نیز شکل دهد.
