رنگ مو در نگاه اول یک ویژگی ساده به نظر می‌رسد، اما پشت این تفاوت رنگی یک ژن کلیدی به نام MC1R قرار دارد. این ژن تعادل میان اوملانین (رنگدانه قهوه‌ای‌ـ‌سیاه) و فئوملانین (رنگدانه قرمز‌ـ‌زرد) را کنترل می‌کند و نقش مهمی هم در پوست و هم در التهاب دارد. همین ویژگی MC1R باعث شده پژوهشگران به رابطه آن با سرعت ترمیم زخم علاقه‌مند شوند.
MC1R چگونه به رنگ مو و التهاب مرتبط است؟
در اغلب افراد با موهای مشکی یا قهوه‌ای، نسخه‌های فعال ژن MC1R وجود دارد. این شکل فعال باعث تولید بیشتر اوملانین می‌شود. اما تقریباً همه افراد موقرمز نسخه‌هایی از MC1R را به ارث می‌برند که یا کاملاً غیرفعال است یا تنها بخشی از عملکرد خود را حفظ کرده است؛ به همین دلیل تولید رنگدانه به سوی طیف قرمز متمایل می‌شود.
بلوندها در میانه طیف قرار دارند و میزان فعالیت MC1R در آن‌ها متغیر است. این ژن علاوه بر مو، در پوست نیز حضور دارد و در تنظیم التهاب نقش ایفا می‌کند. از آنجا که ترمیم زخم با یک التهاب سریع شروع می‌شود و سپس باید این التهاب کاهش یابد، MC1R به عنوان یک تنظیم‌کننده طبیعی التهاب، می‌تواند روی سرعت بسته شدن زخم اثر بگذارد.
تفاوت بهبود زخم در آزمایش موش‌ها
گروهی از پژوهشگران دانشگاه ادینبرو برای بررسی این فرضیه، آزمایشی ساده روی دو گروه موش انجام دادند. روی پشت همه آن‌ها زخم‌های دایره‌ای کوچک ۴ میلی‌متری ایجاد شد.
- گروه اول: موهای سیاه، دارای MC1R کاملاً فعال
- گروه دوم: موهای قرمز، دارای MC1R کاملاً غیرفعال
پس از هفت روز، تفاوت بسیار چشمگیر بود. زخم‌ها در گروه موقرمز تنها حدود ۷۳ درصد کوچک شده بودند، درحالی‌که موش‌های مشکی کاهش حدود ۹۳ درصد را نشان دادند.
این نتیجه با نقش بیولوژیکی ژن هم‌خوانی دارد. نبود «ترمز التهاب» باعث ماندگاری طولانی‌تر التهاب می‌شود و همین امر ورود پوست به مرحله بازسازی را به تأخیر می‌اندازد.
آیا می‌توان سرعت ترمیم زخم در موقرمزها را افزایش داد؟
در مرحله بعد پژوهشگران با خود پرسیدند: اگر افزایش فعالیت MC1R می‌تواند التهاب را به موقع مهار کند، پس آیا یک داروی موضعی قادر است در زخم‌های مزمن روند ترمیم را سرعت بدهد؟
زخم‌های مزمن، به‌ویژه در بیماران دیابتی، اغلب به دلیل التهاب پایدار متوقف می‌شوند. تیم پژوهشی یک کرم آزمایشی طراحی کرد که سیگنال‌دهی MC1R فعال را تقویت می‌کرد. این دارو روی نسخه‌های کاملاً غیرفعال اثری ندارد، اما می‌تواند نسخه‌های نیمه‌فعال را «سوپرشارژ» کند.
در آزمایش، زخم‌های مشابهی روی موش‌های مشکی ایجاد شد. نیمی از آن‌ها با کرم تقویت‌کننده MC1R درمان شدند و گروه دیگر تنها محلول نمکی دریافت کردند.
پس از یک هفته، زخم‌های گروه درمان‌شده حدود ۶۳ درصد کوچک شده بودند؛ بیش از دو برابر گروه کنترل.
بررسی‌های آزمایشگاهی هم نشان داد که تعداد سلول‌های ایمنی التهابی در زخم کمتر شده و همین موضوع امکان بازسازی بهتر بافت را فراهم کرده است.
کاربرد این نتایج برای پوست انسان
اگرچه پوست انسان و موش یکسان نیست، اما مراحل ترمیم زخم در هر دو بسیار مشابه است. همین موضوع باعث شده این مدل برای بررسی درمان‌های جدید قابل اعتماد باشد.
به گفته گروه ادینبرو، این رویکرد می‌تواند به انسان‌ها نیز تعمیم یابد، به‌ویژه در افرادی که موقرمز هستند. اکثر موقرمزها نسخه‌هایی از MC1R را دارند که هنوز بخشی از سیگنال‌دهی را حفظ کرده‌اند. بنابراین، یک داروی موضعی تقویت‌کننده ممکن است در تئوری اثرگذار باشد.
افرادی که MC1R کاملاً غیرفعال دارند احتمالاً از این نوع درمان سود نخواهند برد و باید روش دیگری برای آن‌ها طراحی شود.
یک نکته امیدوارکننده دیگر این است که داروهای مرتبط با مسیر MC1R پیش‌تر در درمان بیماری‌هایی مانند پورفیری اریتروپوئتیک استفاده شده‌اند. این سابقه لزوماً جای آزمایش‌های ایمنی جدید را نمی‌گیرد، اما نشان می‌دهد که تنظیم دوز و روش مصرف می‌تواند ریسک را قابل مدیریت کند.
چرا ترمیم زخم در موقرمزها موضوع ساده‌ای نیست؟
کارشناسان بر احتیاط تأکید دارند، زیرا این نتایج هنوز در مرحله پیش‌بالینی هستند و تنها آزمایش‌های انسانی می‌توانند اثربخشی و ایمنی واقعی را مشخص کنند.
همچنین بسیاری از زخم‌های مزمن دارای میکروب‌ها یا بیوفیلم هستند. یک کرم ضدالتهاب ممکن است:
- در زخم آلوده، دفاع ایمنی را کاهش دهد
- یا برعکس، التهاب اضافی را مهار کند و امکان پاک‌سازی بهتر را فراهم کند
این نبود قطعیت باید در آزمایش‌های بالینی دقیق، با تفکیک بیماران از نظر وضعیت عفونت بررسی شود.
عوامل دیگری نیز بر سرعت ترمیم اثر دارند، از جمله:
- سن
- جریان خون
- قند خون
- تغذیه
- فشار یا اصطکاک روی بافت
- مراقبت صحیح از زخم
بنابراین، تفاوت ناشی از ژن MC1R بیشتر یک «گرایش بیولوژیکی» است، نه یک سرنوشت قطعی. در زندگی روزمره ممکن است این تفاوت آن‌قدر کم باشد که محسوس نباشد.
زاویه بزرگ‌تر: اهمیت زمان‌بندی التهاب
این پژوهش تنها درباره افراد موقرمز نیست. پیام اصلی آن این است که در ترمیم زخم، زمان‌بندی التهاب همه‌چیز است. مرحله ابتدایی باید پرجنب‌وجوش و سرشار از فعالیت ایمنی باشد، اما پس از آن باید سرعت کم کند تا سلول‌های بازساز بتوانند کار خود را آغاز کنند.
MC1R یکی از ابزارهای تنظیم این فرایند است و شاید درمان‌های آینده بتوانند این «ولوم التهاب» را به شکل هدفمند تنظیم کنند.
گام بعدی پژوهش‌ها
گروه ادینبرو برنامه دارد وارد مرحله آزمایش‌های انسانی شود و تمرکز را روی زخم‌های مزمنی بگذارد که از التهاب طولانی‌مدت رنج می‌برند. اگر این درمان مؤثر باشد، نتایج آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کاهش مدت زمان بسته شدن زخم
- نیاز کمتر به ویزیت‌های مکرر درمانی
- کاهش ریسک عفونت به دلیل کوتاه‌تر شدن دوره باز بودن زخم
در نهایت، یک ژن مرتبط با رنگدانه و کک‌ومک ممکن است به ابزاری ارزشمند برای درمان زخم تبدیل شود. اگر آزمایش‌ها نتیجه‌بخش باشند، پزشکان می‌توانند از یک درمان دقیق، مؤثر و قابل‌هدف‌گیری برای افراد با هر رنگ مو استفاده کنند.
این پژوهش در مجله Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.
اگر این موضوع برایتان جذاب بود، تجربه یا پرسش خود درباره ترمیم زخم را در بخش نظرات بنویسید یا این مقاله را با دیگران به اشتراک بگذارید.
