عوامل بروز اختلال یادگیری چیست؟ چه راه های درمانی برای اختلال یادگیری هست؟

تا به امروز، علل بروز ناتوانی‌های یادگیری در هاله‌ای از ابهام قرار داشته و برخی مشکلات ما درباره بیان دقیق مفهوم ناتوانی‌های یادگیری نیز ریشه در عدم توانایی ما در اشاره به علل بروز این عارضه دارد. عللی که تاکنون توسط متخصصین برای این مشکل بیان شده نیز بیشتر با توجه به نگرش حرفه‌ای آن‌ها (روانشناسی، پزشکی، تعلیم و تربیتی و…) بوده است.

با این همه، تجربه‌ی تمامی متخصصین و کارشناسان حاکی از آن است که ناتوانی‌های یادگیری مفهومی چندرشته ای بوده و به همین جهت می‌توان آن را از منظرهای گوناگون بررسی نمود:

الف) عوامل آموزشی

1. تدریس ناکافی و ناصحیح به کودکان
2. عدم فراگیری معلم از مهارت‌های لازم جهت تدریس درس‌های پایه در مدارس
3. توقعات بیش از اندازه بالا یا بسیار پایین معلمان
4. برنامه‌ریزی و طرح برنامهٔ آموزشی ضعیف
5. عدم فعالیت‌های برانگیزنده
6. تدریس عملی نادرست
7. عدم آموزش مهارت‌های اجتماعی، یادگیری و حرکتی و جسمی و عدم پرداختن به یادگیری‌های زبان شفاهی
8. استفاده نادرست از روش‌ها و مداد و برنامه درسی

ب) عوامل محیطی

لازم به ذکر است که عوامل محیطی گوناگونی نیز وجود دارد که می‌تواند به پیچیدگی این ناتوانی‌های یادگیری بیفزاید. برخی کارشناسان حتی این عوامل را به عنوان علل اصلی ناتوانی یادگیری می‌شناسند.

از جمله این عوامل، می‌توان به مواردی هم چون بهداشت، تغذیه، انگیزش ضعیف، توجه ناکافی و نیز ضعف در انجام کار به علت گرسنگی اشاره نمود. برخی کارشناسان حتی به وجود رنگ‌ها و مزه‌های مصنوعی در غذاها طبق نظر فاین گولد و اثر آن ها روی تحرک بیش از حد کودک اشاره کرد.

برخی بررسی‌ها نیز حاکی از آن هستند که مشکلات تنفسی، سرماخوردگی مزمن، آلرژی ها و … در ناتوانی یادگیری کودک موثر هستند.

هم‌چنین آسیب دیدگی مغزی، سقوط، ضربه وارد به سر و … از جمله سایر عوامل بر موثر یادگیری شناخته می‌گردند.

با این همه، لازم به ذکر است عوامل محیطی دامنه گسترده‌ای از علل را در برگرفته که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

تحریک حسی: کودک در حال رشد، نیاز به درون داد‌های حسی دارد تا درباره محیط و خود و هر دو بیاموزد. به زبان ساده تر، کودک به تجاربی نیاز دارد تا بیاموزد که چگونه باید آموخت.

تحریک زبان: زبان، نقشی کلیدی در تفکر و یادگیری سایر مهارت ها در محیط زندگی کودک ایفا نموده و ممکن است که ناتوانی در یادگیری، ریشه در نبود مدل‌های درست در اوایل رشد وی داشته باشد.

رشد اجتماعی و عاطفی: تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، حالات اضطراب و عدم اطمینان را داشته و بی اختیار و سرکش هستند. ممکن است این رفتارها، با عدوم وجود ثبات محبت و گرمی، فقدان امنیت و پذیرش در محیط مدرسه و منزل پیوند داشته باشد.

ج) عوامل روانی

حال که عوامل محیطی را بررسی نمودیم، نوبت به عوامل روانی خواهد رسید. از یاد نبرید که این امکان نیز محتمل است که کودکان مبتلا به ناتوانی‌های یادگیری، در عملکردهای روانی پایه همچون حافظه، ادراک و نیز شکل درون به مفاهیم اختلال داشته باشد.

د) عوامل فیزیولوژیکی

بسیاری از متخصصین بر این باور هستند که علل اساسی و عمده ناتوانی‌های یادگیری، آسیب دیدگی مغزی شدید یا جزئی و در مجموع صدمه وارد شده به دستگاه عصبی مرکزی است.

ه) عوامل ژنتیکی

برخی مطالعات و بررسی‌ها حاکی از آن است که ناتوانی‌های یادگیری احتمالا در برخی از خانواده‌ها نسبت به سایرین بیشتر مشاهده می‌گردد. از این رو می توان عوامل ژنتیکی را یکی از عوامل موثر در ناتوانی‌های یادگیری قلمداد نمود.

و) عوامل بیوشیمیایی

باید دانست که اختلالات گوناگون متابولیکی در حکم عواملی هستند که سبب ناتوانی در یادگیری می‌گردند. از جمله این اختلالات می‌توان به کم کاری تیروئید، هایپوگلیسمی و … اشاره نمود.

ز) عوامل پیش از تولد، هنگام تولد و پس از آن

ح) تاخیر در رشد

برخی متخصصین همانند دهریشف بندر، لانگ فود، جانسکی و … بر این باورند که عدم ظهور علائم رشد برخی کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، ممکن است حکایت از تاخیر رشد برخی اجزای دستگاه عصبی مرکزی داشته باشد. گفتنی است که این گونه کودکان پس از رسیدن به سن بزرگسالی موفق به غلبه بر این مشکلات می‌گردند.

ط) نقص جزئی در کار مغز

به نظر می‌رسد که هرگونه نتیجه گیری درباره حیاتی بودن آسیب دیدگی مغزی در کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، در بهترین شرایط تنها جنبه آزمایشی و تجربه دارد.

درمان اختلال یادگیری

همان گونه که اشاره نمودیم، درمان اختلالات یادگیری،  موضوعی بسیار جدی است که باید ابتدا توسط کارشناسان و متخصصین حوزه مربوطه به درستی تشخیص داده شود. ما در کلینیک اختلال یادگیر خانم دکتر قاسمی، متخصص روانشناسی کودک با بهره گیری از پشتوانه ارزشمند علمی و دانشگاهی و تجربه 27 ساله ایشان در زمینه اختلال یادگیری در کودکان، در خدمت مراجعین محترم هستیم.

مراحل ارزیابی و تشخیص اختلال یادگیری:

مصاحبه و تکمیل شرح حال

مشاهدات بالینی : مشاهده‌گر در حین مراحل ارزیابی اطلاعاتی را از خصوصیات و ویژگی‌های رفتاری کودک در حین مصاحبه به دست می آورد که او را در امر تشخیص یاری می‌دهد.

آزمون های رسمی

• الف : آزمون وکسلر
• ب : آزمون‌های بینایی برای مثال: آزمون دیداری حرکتی بندر – گشتالت، آزمون ادراکی بینایی فراستیگ
• ج : آزمون‌های شنوایی وپمن
• د: آزمون‌های پیشرفت تحصیلی در سه بعد خواندن، نوشتن و ریاضیات
• ه : آزمون رشد حرکتی لینکلن- اوزرتسکی
• و :آزمون برتری طرفی

پیامدهای عدم درمان اختلال یادگیری

پس از تشخیص، بایستی فورا در جهت درمان این مشکل اقدام نمود. چرا که در صورت عدم اقدام به موقع برای درمان، ممکن است پیامدهای جبران ناپذیری متوجه کودک شما گردد. از یاد نبرید از آنجا که این کودکان در درس‌های مدرسه با شکست مواجه می‌گردند، اغلب اعتماد به نفس آن‌ها آسیب خواهد ‌دید.

در نتیجه مهارت‌های اجتماعی این کودکان نیز تحت الشعاع قرار خواهد گرفت. به طور کلی از جمله پیامدهای عدم درمان اختلالات یادگیری می‌‎توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تحمل کم در برابر شکست و ناکامی
• فشار عصبی زیاد
• اضطراب و نگرانی
• منزوی و گوشه گیر شدن
• بروز رفتار های پرخاشگرانه
• وابسته بودن به دیگران
• عدم انگیزه و رغبت نسبت به یادگیری

نقش خانواده و معلمین در درمان اختلالات یادگیری

غالبا والدین کودکان مبتلا به ناتوانی در یادگیری، به جهت تماس فراوان و منظم با کودک، اولین افرادی هستند که به نشانه‌های این اختلال در کودک پی خواهند برد. توجه کنید که اگرچه این کودکان در محیط مدرسه، برخی ناتوانی‌های یادگیری را زودتر نشان می‌دهند، اما با توجه به این که در محیط منزل نیز کودک با تقاضاهای فراوانی برای انجام کارها روبه رو است، ممکن است که والدین به کندی رشد کودک در مهارت‌های زبانی، حرکتی و اجتماعی و دشواری‌های او در این زمینه توجه نمایند.

آنچه در گام بعدی پس از حضور و دقت والدین اهمیت دارد، دانش معلمین مدرسه در این مورد، علائم آن و ارجاع فوری به یک متخصص در این حوزه است.

باز هم تاکید می‌کنیم که تشخیص به موقع و زودهنگام (پیش از دبستان و یا سال اول دبستان) و شروع برنامه‌های آموزشی ویژه در میزان موفقیت درمان و نیز طور مدت درمان تاثیر بسزایی خواهد داشت.

از یاد نبرید که این اختلال نیاز به مداخلات تخصصی داشته و پیش بینی آموزش‌های جبرانی و فشار به کودک با کلاس های خصوصی و … چاره ساز نخواهد بود. در حقیقت پس از مراجعه به کارشناسان مربوطه و انجام ارزیابی‌های هجیانی، حرکتی، عاطفی و آموزش های خاص اختلال یادگیری، برنامه های آموزشی متناسب با مشکلات کودک تدوین خواهد گشت.

به علاوه با توجه به این که اکثر کودکان در زمینه‌های مختلف ورزشی، هنری و … از استعداد و توانایی بالایی برخوردارند، بایستی به عنوان مربیان و والدین دلسوز در جبران نقص آموزشی آنان با دقت و توجه بیش تر عمل نمود تا از عدم اعتماد به نفس، خستگی و بی علاقگی به درس جلوگیری گردد.