سیاره‌ای در فاصله حدود ۴۰ سال نوری از زمین، بار دیگر امیدها برای یافتن حیات فرازمینی را زنده کرده است. این سیاره که در منظومه ستاره‌ای TRAPPIST-1 قرار دارد، ممکن است دارای جوی مناسب برای شکل‌گیری و پشتیبانی از حیات باشد. با این حال، دانشمندان تأکید می‌کنند برای قطعیت بخشیدن به این موضوع به دست‌کم ۱۵ رصد دیگر نیاز است.
کشف یک منظومه شگفت‌انگیز
ستاره کوتوله سرخ TRAPPIST-1 که در سال ۲۰۱6 کشف شد، دست‌کم هفت سیاره دارد. سه سیاره آن در ناحیه موسوم به «کمربند زیست‌پذیر» قرار گرفته‌اند؛ جایی که امکان وجود آب مایع فراهم است. همین ویژگی، این منظومه را به یکی از مهم‌ترین اهداف اخترشناسان در جست‌وجوی حیات فرازمینی تبدیل کرد.
دکتر «رایان مک‌دونالد» از دانشگاه سنت‌اندروز بریتانیا می‌گوید کشف این منظومه در آغاز شور و هیجان زیادی میان دانشمندان ایجاد کرد. اما بررسی‌های بعدی ناامیدکننده بود، چرا که در سه سیاره از جمله دو مورد از سیارات کمربند زیست‌پذیر، اثری از جو شناسایی نشد. با این وجود، تیم مک‌دونالد توجه خود را به سیاره TRAPPIST-1e که درست در مرکز کمربند زیست‌پذیر قرار دارد، معطوف کرد و اکنون نشانه‌هایی دلگرم‌کننده به دست آورده است.
نقش تلسکوپ جیمز وب در کشف تازه
از سال ۲۰۲۳، دانشمندان با کمک تلسکوپ فضایی جیمز وب به مطالعه دقیق‌تر TRAPPIST-1e پرداختند. روش بررسی به این صورت است که وقتی سیاره از مقابل ستاره‌اش عبور می‌کند، تغییرات بسیار ظریف در نور ستاره بررسی می‌شود. این تغییرات می‌تواند نشان دهد که چه ترکیباتی در جو سیاره وجود دارند و آیا شرایط برای حیات مناسب است یا خیر.
اما پیچیدگی کار در این است که TRAPPIST-1 یک کوتوله سرخ و بسیار سردتر از خورشید است. این موضوع باعث می‌شود نشانه‌های شیمیایی در نور ستاره و جو سیاره با هم تداخل کنند. مثلاً آب یا متان می‌تواند هم در جو سیاره وجود داشته باشد هم در خود ستاره. برای همین جداسازی این داده‌ها سال‌ها مطالعه و مدل‌سازی پیچیده لازم دارد.
نتایج اولیه نشان می‌دهد TRAPPIST-1e احتمالاً جوی غنی از نیتروژن دارد و حتی نشانه‌هایی از متان هم مشاهده شده است. اگر این یافته‌ها تأیید شود، این سیاره یکی از بهترین کاندیداها برای میزبانی حیات خواهد بود.
دیدگاه دانشمندان درباره کشف
مک‌دونالد می‌گوید:
«در داده‌ها تغییراتی می‌بینیم که با مدل‌های ما از یک جو غنی از نیتروژن بسیار همخوانی دارد. احتمال حضور مولکول‌هایی مانند متان نیز وجود دارد. در میان تمام داده‌های به‌دست‌آمده از سیارات این منظومه، این مورد بیشترین امیدواری را ایجاد می‌کند.»
او اضافه می‌کند:
«اگر این سیاره در مرکز کمربند زیست‌پذیر واقعاً دارای جو باشد، این می‌تواند پیامدهای خارق‌العاده‌ای برای اخترزیست‌شناسی و جست‌وجوی حیات داشته باشد.»
با این حال، او هشدار می‌دهد که این نتایج هنوز قطعی نیست. باید داده‌های بیشتری گردآوری شود تا احتمال اینکه سیاره صرفاً یک سنگ عاری از جو باشد، رد شود. تاکنون تنها چهار بار رصد با تلسکوپ جیمز وب انجام شده و برنامه‌ریزی برای ۱۵ بار رصد دیگر در سال آینده وجود دارد.
چالش‌های کشف سیارات زیست‌پذیر
دکتر «متیو گنج» از کالج سلطنتی لندن می‌گوید:
«بسیاری از سیارات در فاصله مناسبی از ستاره خود قرار دارند اما به دلیل جو نامناسب، یا مانند زهره به جهنمی سوزان تبدیل می‌شوند یا مثل مریخ، یخ‌زده و بی‌جان باقی می‌مانند.»
او تأکید می‌کند: «اخترشناسان در حال بررسی صدها سیاره مختلف هستند و دیر یا زود با سیاره‌ای مواجه می‌شویم که جوی سرشار از نیتروژن و اکسیژن داشته باشد. اما احتمالاً تنها راه داشتن اکسیژن کافی در جو، وجود گیاهان و فرایند فتوسنتز خواهد بود.»
گنج همچنین توضیح می‌دهد که هرچه یک سیاره قدیمی‌تر باشد، شانس تکامل هوش و حیات پیچیده در آن بیشتر است.
آینده پژوهش‌های فرازمینی
مک‌دونالد پیش‌بینی می‌کند که تا سال ۲۰۶۰، اخترشناسان چندین سیاره خواهند یافت که توضیح داده‌های آن بدون فرض وجود حیات بسیار دشوار خواهد بود. با این حال او یادآوری می‌کند:
«این هنوز به معنای اثبات وجود حیات فرازمینی نیست. ما به‌عنوان دانشمندان، همیشه نگاه شکاکانه خود را حفظ می‌کنیم.»
جمع‌بندی
کشف نشانه‌های احتمالی جو در سیاره TRAPPIST-1e امید تازه‌ای برای یافتن حیات در خارج از زمین ایجاد کرده است. اما مسیر تأیید این یافته‌ها طولانی است و به سال‌ها پژوهش و رصد بیشتر نیاز دارد. اگر در نهایت وجود یک جو پایدار تأیید شود، این کشف می‌تواند بزرگ‌ترین دستاورد در تاریخ اخترزیست‌شناسی باشد.
