مطالعه‌ای جدید نشان داده است که حس نوستالژی ما اغلب به مکان‌هایی در نزدیکی آب گره خورده است. پژوهشگران دریافتند مردم بیشتر به خطوط ساحلی، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها احساس دلتنگی و وابستگی دارند تا جنگل‌ها، کوهستان‌ها یا زمین‌های کشاورزی.
دکتر الیزابتا میلیتارو این پژوهش را در دوران تحصیل در دانشکده روانشناسی دانشگاه کمبریج رهبری کرده است.
یافته‌های پژوهش
سهم مکان‌های ساحلی در خاطرات نوستالژیک
- در بریتانیا، بیش از ۲۵ درصد از مکان‌های نوستالژیک شرکت‌کنندگان، مناطق ساحلی را شامل می‌شد.
- در ایالات متحده این عدد به ۲۰ درصد می‌رسید.
- هنگامی که دریاچه‌ها و رودخانه‌ها هم اضافه شدند، این ارقام به ۳۵ و ۳۰ درصد افزایش یافت.
مقایسه با سایر مکان‌ها
- تنها حدود ۱۰ درصد از پاسخ‌ها به مناطق کشاورزی، جنگل‌ها یا کوه‌ها اشاره داشتند.
- مکان‌های شهری هم در هر دو کشور بیش از ۲۰ درصد را به خود اختصاص دادند.
نقشه‌برداری از مکان‌های نوستالژیک
برای درک بهتر داده‌ها، تیم پژوهشی نقشه‌هایی تهیه کرد که مکان‌های نوستالژیک شرکت‌کنندگان را نشان می‌داد. این نقشه‌ها اگرچه از لحاظ آماری جامع نبودند، اما تصویری زنده از جغرافیای عاطفی هر کشور ارائه می‌دادند.
محبوب‌ترین مناطق در بریتانیا
- کورنوال و دوون به دلیل خطوط ساحلی تماشایی، در صدر قرار داشتند.
- یورکشایر شمالی نیز به دلیل ترکیب منحصربه‌فرد چشم‌انداز دریا و تپه‌های سبز یورکشایر دیلز رتبه بالایی گرفت.
محبوب‌ترین مناطق در ایالات متحده
- کالیفرنیا و فلوریدا که به خاطر سواحل مشهورشان شناخته می‌شوند، در صدر قرار داشتند.
- نیویورک هم به دلیل وجود پارک‌های طبیعی و نیز جذابیت احساسی مناطقی چون شهر نیویورک در میان انتخاب‌ها جای گرفت.
کشش احساسی آب
پژوهشگران در این مطالعه می‌خواستند بهتر درک کنند چه عواملی باعث می‌شود برخی مکان‌ها بیش از سایرین در حافظه عاطفی ما ماندگار شوند. آن‌ها هم ویژگی‌های فیزیکی و هم روان‌شناختی این مکان‌ها را بررسی کردند.
هر شرکت‌کننده، مکانی را که نسبت به آن حس نوستالژی داشت، توصیف کرد و دلیل این احساس را توضیح داد.
یافته‌ای غیرمنتظره
به گفته دکتر میلیتارو:
«ما انتظار داشتیم مردم بیشتر به مکان‌های سبز احساس دلتنگی داشته باشند، چراکه تحقیقات زیادی بر مزایای روانی فضاهای سبز طبیعی تأکید دارند. اما با کمال تعجب دریافتیم که مکان‌های آبی اصلی‌ترین مؤلفه در نوستالژی مکانی هستند.»
این یافته‌ها به شواهد رو به رشد مبنی بر اینکه مکان‌های آبی با افزایش سلامت روانی در ارتباط‌اند، اضافه می‌شود.
ویژگی‌های کلیدی مکان‌های نوستالژیک
شرکت‌کنندگان اغلب از واژه‌هایی مانند «زیبا»، «دلنشین» و «چشم‌انداز» برای توصیف مکان‌های نوستالژیک‌شان استفاده کردند.
عوامل بصری مؤثر
مطالعات پیشین این تیم نشان داده‌اند که روشنایی، اشباع رنگ و کنتراست بر واکنش‌های عاطفی ما به یک مکان مؤثر است. مکان‌های آبی در هر سه عامل، امتیاز بالایی کسب می‌کنند.
خواص فرکتالی
ویژگی دیگری که مطرح شد، خواص فرکتالی در طبیعت است؛ الگوهایی که در ابعاد مختلف تکرار می‌شوند. به گفته دکتر میلیتارو:
«خطوط ساحلی اغلب تعادل مناسبی از پیچیدگی بصری را ارائه می‌دهند. پژوهش‌های گذشته نشان می‌دهد مناظر با ساختار فرکتالی متوسط، مثل سواحل، تمایل به ایجاد احساسات مثبت دارند.»
او اضافه کرد:
«مردم از خطوط کاملاً آشفته – مثل داخل جنگل متراکم – که حس بسته بودن می‌دهد، خوششان نمی‌آید. از طرفی سادگی بیش از حد نیز جذاب نیست. مثلاً در نمای شهری، شکستگی‌های الگو کم است. سواحل، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها شاید تعادل بصری ایده‌آل را ارائه دهند، اما برای درک بهتر این موضوع به تحقیقات بیشتری نیاز داریم.»
تجربه‌های احساسی پررنگ
گرچه مکان‌های طبیعی در نتایج برتری داشتند، اما شهرها همچنان در دل بسیاری از شرکت‌کنندگان جایگاه عاطفی ویژه‌ای داشتند.
تجربه‌های تک‌باره و خاطره‌انگیز
به گفته دکتر میلیتارو:
«مکان‌های شهری اغلب در دسته‌بندی «معمولی» قرار می‌گیرند، نه مکان‌های نوستالژیک. با این حال، دلیل حضور پررنگ آن‌ها در این مطالعه احتمالاً به این برمی‌گردد که بخش عمده‌ای از مردم در شهرها زندگی می‌کنند و تجربه‌های احساسی تک‌باره و خاص هم در چنین مکان‌هایی رخ می‌دهد.»
او اضافه کرد:
«ما معمولاً نسبت به تجربه‌های به‌یادماندنی و یک‌باره و مکان‌های منحصربه‌فردی که دیده‌ایم، حس نوستالژی داریم. تعطیلات و سفر به شهرها می‌تواند رد احساسی عمیقی برجا بگذارد.»
اهمیت نوستالژی
دیگر تردیدی درباره فواید احساسی نوستالژی وجود ندارد. دکتر میلیتارو می‌گوید:
«در قرن هفدهم، نوستالژی اعتباری منفی داشت و به عنوان نوعی بیماری ذهنی تلقی می‌شد. اما تحقیقات علمی این نگرش را تغییر داد. اکنون می‌دانیم نوستالژی یک منبع روان‌شناختی است که وقتی در وضعیت‌های روانی دشوار، مثل تنهایی یا طرد اجتماعی قرار می‌گیریم، سر برمی‌آورد. یافته‌های جدید نشان می‌دهد نوستالژی می‌تواند نقشی مثبت در مراقبت از مبتلایان به زوال عقل هم داشته باشد.»
فراتر از یک احساس خوشایند
به گفته این پژوهش:
- یادآوری مکان‌های نوستالژیک حس معناداری و ارتباط را در ما تقویت می‌کند.
- عزت‌نفس را بالا می‌برد.
- به افزایش احساس اصالت و خود واقعی کمک می‌کند.
دکتر میلیتارو اضافه کرد:
«نوستالژی مکان‌ها را شبیه یک ذره‌بین در کانون توجه ما قرار می‌دهد. مکان‌هایی که برای ما مهم‌اند اغلب از نظر فیزیکی دورند، اما نوستالژی آن‌ها را دوباره در کانون توجه می‌آورد و در این فرآیند، گذشته، حال و آینده ما را به هم پیوند می‌زند.»
طراحی شهرها با الهام از نوستالژی
این یافته‌ها کاربردهای عملی مهمی دارند. دکتر میلیتارو معتقد است:
«به‌یاد آوردن مکان‌های نوستالژیک می‌تواند به راهنمایی در حفاظت محیط‌زیست و برنامه‌ریزی شهری کمک کند.»
او پیشنهاد می‌کند:
- دسترسی به خطوط ساحلی، رودخانه‌ها، پارک‌ها و مناظر طبیعی به‌ویژه در مناطق شهری پرتراکم باید در اولویت قرار گیرد.
- تمرکز بر نوستالژی همچنین می‌تواند موجب شود شهرسازان و جوامع محلی در حفظ مکان‌های معنادار کوچک محلی با هم همکاری کنند.
به گفته دکتر میلیتارو:
«مردم باید در تصمیمات مربوط به برنامه‌ریزی شهری در محله‌های خود مشارکت داشته باشند. فقط در این صورت است که می‌توانیم مکان‌های شاخص محلی را شناسایی و حفظ کنیم.»
پیام نهایی
واضح است: مکان‌هایی که در دل ما زنده‌اند، اغلب در کنار آب قرار دارند. نوستالژی فقط یک احساس نیست؛ می‌تواند نقشه راهی برای محیط‌هایی باشد که بیشترین حس زنده بودن را در ما ایجاد می‌کنند.
