همان‌طور که در مطلب «عجایب و رازهای نهفته در پدیده اَبَرماه یا سوپرمون» مشاهده کردید، اَبَرماه یا سوپرمون از ابتدای تاریخ با افسانه ها و داستان های بسیاری همراه بوده است. اما اجازه دهید امروز تنها به حقایق علمی و داستانهای واقعی درباره این پدیده جذاب طبیعی بپردازیم.
ماه کاملی (مهتاب) که در روز ۱۴ نوامبر ۲۰۱۶ (۲۴ آبانماه ۱۳۹۵) مشاهده می کنیم، نه تنها بزرگترین و نورانی ترین و نزدیکترین اَبَرماه سال جاری است؛ بلکه غول آساترین مهتابی است که از ۲۶ ژانویه ۱۹۴۸ (ششم بهمن ۱۳۲۶) تا کنون در آسمان مشاهده شده است. و البته تا ۲۵ نوامبر ۲۰۳۴ (سال ۱۴۱۳) دیگر شاهد مهتابی به این بزرگی و نزدیکی نخواهید بود. و تقریبا یک ساعت و نیم پس از شروع طول خواهد کشید.
دلیل استفاده از نام supermoon
یکی از نکات جالب در خصوص این پدیده به ظاهر اسرار آمیز طبیعی، شیوه نامگداری آن است. اخترشناسان برای نامگذاری ماه کاملی که اینچنین به زمین نزدیک شده از عبارت «حضیض ماه کامل» یا perigee full moon استفاده می‌کنند. کلمه حضیض در واقع برای نامیدن نقطه‌ای از مدار گردش ماه به دور زمین مورد استفاده قرار می گیرد که نزدیکترین فاصله را به کره خاکی ما دارد. اما چند سالی است که روزنامه‌نگاران استفاده از عنوان Supermoon یا اَبَرماه را آغاز کرده اند. هرچند که سرمنشا این عبارت هم به سالها قبل بر می‌گردد.
در واقع کلمه اَبَرماه بیش از آنکه مربوط به دنیای ستاره شناسی باشد، به جهان طالع بینی و نجوم تعلق دارد. برای اولین بار در سال ۱۹۷۹ توسط منجم و طالع بین مشهور ریچارد نول مورد استفاده قرار گرفت. وی در توضیح معنی این عبارت می‌گوید: «یک ماه تازه یا مهتاب که تقریبا در نزدیکترین فاصله ممکن (حدود ۹۰ درصد)حضیض مداری خود به دور زمین قرار دارد. به شکل ساده، ماه، زمین و خورشید در یک راستا قرار گرفته باشند و ماه در نزدیکترین فاصله با زمین قرار داشته باشد.»
زمان مشاهده اَبَرماه فوق‌العاده بزرگ بعدی؟
همان‌طور که گفتیم، اَبَرماه ۲۴ آبان نزدیکترین فاصله ممکن به زمین را طی ۶۸ سال گذشته (از ۲۶ ژانویه ۱۹۴۸) است. مهتاب ۲۴ آبان در فاصله ۳۵۶۵۱۱ کیلومتری زمین قرار خواهد داشت. برای اینکه فاصله‌ای نزدیکتر از آن را تجربه کنیم، باید تا ۲۵ نوامبر ۲۰۳۴ صبر کنیم. در آن زمان مهتاب غول آسا در فاصله ۳۵۶۴۴۸ کیلومتری زمین قرار خواهد گرفت. در قرن بیست و یکم (۲۰۰۱ تا ۲۱۰۰) این شانس را داریم که دو بار ماه را در فاصله‌ای نزدیکتر از ۳۵۶۵۰۰ کیلومتری زمین مشاهده کنیم. این اتفاق یک‌بار در سال ۲۰۳۴ (فاصله ۳۵۶۴۴۸ کیلومتری) و یک بار در ششم دسامبر ۲۰۵۲ (فاصله ۳۵۶۴۲۵ کیلومتری) به وقوع خواهد پیوست.
تا چه اندازه بزرگتر به نظر می‌رسد؟
برخی محاسبات می‌گوید که ماه در شب ۲۴ آبانماه ۳۰ درصد بزرگتر و ۳۰ درصد درخشان‌تر از کوچکترین مهتاب سال است. کوچکترین اندازه ماه کامل هم زمانی است که در اوج گردش مداری خود یا نقطه apogee قرار گرفته است. در این هنگام ماه بیشترین فاصله ممکن با زمین را دارد. عرض اَبَرماه امسال هم تقریبا ۱۴ درصد بیشتر از کوچکترین مهتاب سال است. البته توجه داشته باشید که تفاوت اندازه میان این اَبَرماه و دیگر ابرماه‌های امسال (یا سالیان دیگر) بسیار ناچیز است و تقریبا شما قادر به تشخیص آن نخواهید بود.
ستاره شناسان معمولا اعتقادی به تفاوت اندازه چشمگیر میان مهتاب و اَبَرماه ندارند. اما عکاسان حرفه‌ای معمولا قادر به نمایش هر چیزی هستند و ماه کامل هم از این مستثنی نیست. همان‌طور که در تصاویر آلیس جونز انگلیسی می‌بینید، یک حلقه باریک نشانگر تفاوت این دو ماه است.
در این تصویر ثبت شده توسط مارکو لانگبروک هم می‌توانید تفاوت اندازه ظاهری میان اَبَرماه ۱۹ مارس ۲۰۱۱ را در مقایسه با ۲۰ دسامبر ۲۰۱۰ (تصویر سمت چپ) مشاهده کنید.
تا چه اندازه درخشان‌تر است؟
همان‌طور که گفتیم این اَبَرماه تقریبا ۳۰ درصد روشن‌تر از کوچکترین مهتاب سال است. اما در مقایسه با روشنایی معمول مهتابهای سال، تنها ۱۵ درصد درخشان‌تر خواهد بود. البته بهترین حالت برای دیدار این ماه غول‌آسای درخشان این است که شانس یک آسمان صاف و بی‌ابر را داشته باشید و حتما مکانی خارج از شهر و به دور از نورهای شبانه بشری را برای دیدار این پدیده طبیعی انتخاب کنید.
دلیل وقوع اَبَرماه؟
مدار گردش ماه به دور زمین کاملا دایره ای شکل نیست، بلکه بیشتر به حالت یک بیضی (شاید یک دایره له شده!)تصور می‌شود.
بیضی معمولا با دو نقطه کانونی در دو سمت مرکزش تعریف می‌شود. وقتی یک مدار بیضوی باشد، حضور یک جسم بزرگ در مرکز آن (اینجا منظور زمین است) باعص می‌شود که یکی از دو فاصله کانونی به جسم مرکزی نزدیکتر شود.
با توجه به اینکه زمین به یکی از کانونهای بیضی نزدیکتر است، ناچارا ماه هنگام عبور از آن نقطه در نزدیکترین فاصله با زمین قرار می‌گیرد.
هنگامی که ماه در نقطه نزدیک به زمین (حضیض یا perigee) قرار می‌گیرد و البته ماه کامل هم هست، به جای مهتاب آن را اَبَرماه می‌نامند.
البته اَبَرماه این ماه از منظر دیگری هم دارای اهمیت است. به گفته ناسا ظهور این ماه غول آسا باعث شده تا بارش شهاب سنگی جوزایی تحت تاثیر قرار گیرد و در سایه نور بسیار زیاد اَبَرماه به راحتی نمی‌توان این بارش را مشاهده کرد. ناسا می‌گرید که نور ماه کامل باعث شده که میزان مشاهده این بارش خارق‌العاده ه تا ده برابر کمتر از حالت عادی باشد. و همین باعث می‌شود تا بارش شهابی بیشتر به یک ردپای نجومی کمرنگ تبدیل شود.
بهترین زمان مشاهده در شهر شما؟
به نظر می رسد که برای مشاهده اَبَرماه ۲۴ آبان ساکنان آسیا در بهترین مکان برای مشاهده این پدیده قرار گرفته اند. و می‌توانند آن را در بزرگترین حالت ببینند. اَبَرماه در هنگ کنگ در ساعت ۹:۵۲ شب قابل مشاهده است و در هند هم ساعت ۱۹:۲۲ دقیقه آغاز خواهد شد.
ساکنان سراسر ایران هم در ساعت ۱۷:۲۲ دوشنبه ۲۴ آبان ماه می‌توانند شاهد بزرگترین مهتاب ۶۸ سال گذشته و ۱۸ سال آینده باشند. البته این موضوع کاملا به مکان قرارگیری شما (داخل یا خارج مناطق شهری و نور شبانگاهی) و آب و هوا بستگی دارد. با نگاهی به پورتال سازمان هواشناسی کشور درخواهید یافت که تقریبا اغلب نقاط ایران طی دو سه روز آینده هوایی نسبتا صاف خواهند داشت. اما ساکنان تهران به دلیل هوای غبار آلود، شاید چندان موفقیتی در تماشای اَبَرماه نداشته باشند. همچنین برخی نقاط شمال و شمال غرب هم احتمالا هوا کمی تا قسمتی ابری خواهد بود.
در پایان هم برای دوستان علاقه‌مند به اساطیر و افسانه‌ها و فیلم‌های سینمایی باید اضافه کنم که:
احتمالا پس از سالها بهترین فرصت برای تبدیل شدن به یک گرگینه اصیل فراهم شده است!
* تیتر مطلب وام گرفته از مصرع مشهور مولوی (خیزید ای خوش طالعان وقت طلوع ماه شد) و همچنین برنامه زیبای «طلوع ماه» است که توسط استاد گرانمایه داریوش ارجمند اجرا می‌شد.
پاسخ بدهید