زمانی که زانوی ما تیر می‌کشد یا کمرمان درد می‌گیرد و هیچ‌چیز تسکین‌دهنده‌ای به نظر نمی‌رسد، بسیاری از ما ناخودآگاه به سراغ خوراکی‌ها می‌رویم. یک قاشق بستنی یا یک مشت چیپس می‌تواند چیزی بیشتر از روح را آرام کند.
تحقیقات نشان داده‌اند که این واکنش به‌دنبال آرامش، نه‌تنها در انسان بلکه در حیوانات آزمایشگاهی نیز دیده می‌شود. به‌طوری که حتی لیسیدن یک قطره آب قند هم می‌تواند شدت درد را کاهش دهد.
این پدیده که به آن «تسکین درد از طریق خوردن» (Ingestion Analgesia) گفته می‌شود، مدت‌ها توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است.
اما راز این رابطه چیست؟ تا پیش از این، بسیاری تصور می‌کردند که غذا تنها از طریق تحریک مدارهای پاداش در مغز، درد را کمتر می‌کند. اما شواهد جدید، مسیر تازه‌ای را پیش پای دانشمندان گذاشته است: مسیرهای عصبی بیرون از مغز، یعنی همان اعصاب محیطی.
ورود به دنیای TRPV1 و آب سنگین D₂O
کانال TRPV1: دروازه‌بان درد
دانشمندان راه جدیدی برای تسکین درد کشف کرده‌اند که بر اساس کنترل کانال یونی TRPV1 عمل می‌کند؛ این کانال در احساس گرما و ناراحتی‌های فیزیکی نقش کلیدی دارد.
TRPV1 بیشتر به خاطر ایجاد حس سوزش فلفل‌های تند شناخته می‌شود، اما در بسیاری از انواع درد نیز نقش محوری دارد. نکته جالب این است که این مسیر، برخلاف بسیاری از داروهای ضد درد، وابستگی ایجاد نمی‌کند.
راهکار جدید: تاثیر آب سنگین بر TRPV1
به جای استفاده از مسکن‌های مرسوم، دانشمندان از آب سنگین (D₂O) برای تغییر عملکرد این کانال استفاده کردند. این تغییر باعث شد که فعالیت بیش از حد TRPV1 کاهش یابد و بدون ایجاد عوارض شدید، درد کمتر شود.
غذاهای تسکین‌دهنده: اثر جانبی شگفت‌انگیز خوراکی‌ها
نقش GLP-1: هورمونی فراتر از کنترل قند خون
مطالعات روی جوندگان نشان داد که خوردن شکلات در حین مواجهه با گرمای ملایم، واکنش‌های درد را به شدت کاهش می‌دهد. محققان علت این آرامش را افزایش هورمون‌هایی دانستند که هنگام گوارش ترشح می‌شوند.
یکی از این هورمون‌ها، هورمون GLP-1 است که وقتی مواد مغذی به روده کوچک می‌رسند، ترشح می‌شود.
در انسان، GLP-1 به کنترل قند خون کمک می‌کند اما مدت حضور آن در خون بسیار کوتاه است؛ فقط یکی دو دقیقه. به همین دلیل داروسازان نسخه‌های پایدارتر این هورمون را ساخته‌اند که در حال حاضر برای بیماران دیابتی و همچنین کاهش وزن استفاده می‌شوند.
جالب اینجاست که همین ترکیبات می‌توانند درد را در مغز و نخاع کاهش دهند. حال این سوال مطرح می‌شود: آیا می‌توانند درد را در انتهای اعصاب محیطی، یعنی در پوست، مفاصل و اندام‌ها نیز تسکین دهند؟
چگونه GLP-1 و TRPV1 با هم کار می‌کنند؟
تاثیر غیرمستقیم GLP-1 بر TRPV1
تحقیقات تازه نشان می‌دهد که GLP-1 می‌تواند فعالیت بیش‌از‌حد TRPV1 را کاهش دهد.
TRPV1 مثل یک دماسنج مولکولی عمل می‌کند؛ زمانی که فلفل تند، گرما یا شرایط اسیدی آن را فعال می‌کنند، یون‌ها از کانال عبور کرده و سیگنال درد را ایجاد می‌کنند.
در دردهای مزمن، این کانال ممکن است بیش از حد حساس شود و حتی تماس‌های ملایم را هم دردناک کند.
مسدود کردن کامل TRPV1 در مطالعات حیوانی مفید بوده، اما اغلب باعث اختلال در تنظیم دمای بدن شده است. GLP-1 راه‌حل ملایم‌تری را ارائه می‌دهد؛ این هورمون به جای بستن کانال، عملکرد آن را کمی تغییر می‌دهد تا بدون اختلال در کنترل دمای بدن، درد را کاهش دهد.
کشف تاثیر آب سنگین: سرد کردن کانال داغ
نقش آب سنگین در مهار درد
یک تیم تحقیقاتی بین‌المللی از سنگاپور تا پکن موفق شد جزئیات این فرآیند را بهتر بررسی کند. آن‌ها روی نفوذ آب از طریق کانال TRPV1 تمرکز کردند و با استفاده از نانوپروب‌های درخشان، عبور آب سنگین (D₂O) را از میان کانال بررسی کردند.
نتیجه شگفت‌انگیز بود: عبور D₂O باعث کاهش سیگنال‌های درد در سلول‌های عصبی شد. در مدل‌های زنده از درد حاد و دردهای التهابی مزمن، تزریق D₂O حساسیت به درد را بدون تاثیر بر سایر واکنش‌های عصبی کاهش داد.
چشم‌انداز جدید در درمان درد با TRPV1
گام‌های بعدی در درمان درد
این کشف می‌تواند مسیرهای جدیدی را برای مدیریت درد باز کند. اکنون محققان در حال بررسی تاثیر D₂O بر سایر کانال‌های یونی هستند تا از این روش برای درمان بیماری‌های عصبی و مشکلات بالینی دیگر بهره ببرند.
مسیر تسکین درد با کمک حلال‌ها، یک پیشرفت بزرگ در علم درد است و می‌تواند گزینه‌های ایمن و غیر اعتیادآور برای بیماران فراهم کند.
جالب است که آب سنگین که پیش‌تر در رآکتورهای هسته‌ای و آزمایشگاه‌های بیوشیمی شناخته شده بود، حالا می‌تواند جایگاهی ویژه در درمان درد داشته باشد. در دوزهای پایین، آب سنگین خطری ندارد و می‌تواند در کنار داروهای موجود استفاده شود.
آینده درمان‌های بدون اعتیاد برای دردهای مزمن
استراتژی ترکیبی: GLP-1 و آب سنگین
ترکیب آنالوگ‌های GLP-1 با تکنیک آب سنگین، می‌تواند یک رویکرد دوگانه موثر باشد:
کاهش فعالیت غیرطبیعی TRPV1 و حفظ تنظیم دمای طبیعی بدن.
این روش می‌تواند برای میلیون‌ها نفری که از دردهای عصبی، آرتروز یا دردهای پس از جراحی رنج می‌برند، تسکین‌بخش باشد. این دسته از دردها هنوز به شدت به داروهای مخدر یا ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی وابسته هستند که هر دو با مشکلات و عوارض همراه‌اند.
اجرای این روش در عمل نیازمند مطالعات دقیق دوز، بررسی‌های ایمنی بلندمدت و فرمول‌بندی‌های خلاقانه خواهد بود.
اما ایده اصلی ساده است: از ترکیبی که بدن ما بعد از هر وعده غذا تولید می‌کند استفاده کنیم، ماندگاری آن را افزایش دهیم و توانایی آن در خاموش کردن کانال‌های درد را تقویت کنیم. با افزودن کمی آب سنگین، شاید خوردن غذا الهام‌بخش نسل بعدی مسکن‌ها باشد – بدون نیاز به نسخه و بدون وابستگی به غذاهای راحت و چاق‌کننده.
این مطالعه کامل در مجله Nature Biomedical Engineering منتشر شده است.
