یک شب بی‌خوابی می‌تواند روز بعد شما را خسته و بی‌حال کند. اما وقتی بی‌خوابی به یک مشکل مزمن تبدیل می‌شود، اثرات آن فراتر از خستگی ساده است. نتایج یک پژوهش جدید نشان می‌دهد که بی‌خوابی مزمن می‌تواند روند پیری مغز را تسریع کرده و در طول زمان حافظه و توانایی‌های شناختی را تحت تأثیر قرار دهد.
ارتباط بی‌خوابی با کاهش توان شناختی
محققان دریافتند افرادی که دست‌کم سه شب در هفته به مدت سه ماه یا بیشتر با مشکل خواب مواجه هستند، ۴۰ درصد بیشتر در معرض ابتلا به اختلال شناختی خفیف یا زوال عقل قرار دارند.
به بیان ساده‌تر، این وضعیت معادل افزودن ۳.۵ سال پیری مغزی است. پژوهشگران تأکید می‌کنند که این مطالعه یک ارتباط را نشان می‌دهد، نه الزاماً رابطه علت و معلول.
«بی‌خوابی فقط روی احساس شما در روز بعد اثر نمی‌گذارد – ممکن است در طول زمان سلامت مغزتان را هم تحت تأثیر قرار دهد.»
— دکتر دیه‌گو کاروالیو، کلینیک مایو
او افزود: «ما شاهد افت سریع‌تر مهارت‌های فکری و تغییراتی در مغز بودیم که نشان می‌دهد بی‌خوابی مزمن می‌تواند علامت هشدار اولیه یا حتی عامل مؤثر در مشکلات شناختی آینده باشد.»
بی‌خوابی و روند پیری مغز
این پژوهش روی ۲۷۵۰ بزرگسال مسن با میانگین سنی ۷۰ سال و به مدت بیش از پنج سال انجام شد. حدود ۱۶ درصد از شرکت‌کنندگان با بی‌خوابی مزمن دست‌وپنجه نرم می‌کردند. در ابتدای تحقیق، از همه درباره تغییرات خواب در دو هفته گذشته سؤال شد و هر سال تست‌هایی برای اندازه‌گیری حافظه، توجه و مهارت‌های شناختی آنها انجام گرفت.
اسکن‌های مغزی و نتایج کلیدی
گروه کوچکتری از شرکت‌کنندگان تحت اسکن‌های مغزی قرار گرفتند تا نشانه‌های هشداردهنده مثل آسیب ماده سفید ناشی از بیماری عروقی و تجمع پلاک آمیلوئید – پروتئین مرتبط با آلزایمر – بررسی شود.
نتایج نشان داد افرادی که بی‌خوابی مزمن داشتند، بیشتر دچار افت حافظه و توان فکری شدند. ۱۴ درصد از آنها دچار اختلال شناختی خفیف یا زوال عقل شدند، درحالی‌که این میزان در افراد دارای خواب عادی تنها ۱۰ درصد بود.
حتی پس از در نظر گرفتن عوامل دیگری مثل سن، فشار خون بالا، آپنه خواب و مصرف داروهای خواب‌آور، همچنان خطر ابتلا در گروه بی‌خوابی ۴۰ درصد بیشتر باقی ماند. این موضوع نشان می‌دهد که اثرات بی‌خوابی را نمی‌توان تنها به مشکلات پزشکی دیگر نسبت داد و ممکن است خود بی‌خوابی نقش مستقیم‌تری در پیری مغز داشته باشد.
تأثیر کم‌خوابی بر عملکرد مغز
محققان دو گروه را مقایسه کردند: افرادی که کمتر از حد معمول می‌خوابیدند و افرادی که خواب بیشتری داشتند. نتایج نشان داد گروه کم‌خواب در آزمون‌های حافظه و تفکر عملکرد ضعیف‌تری داشتند، گویی مغزشان چهار سال پیرتر شده باشد.
اسکن‌های مغزی نیز این یافته‌ها را تأیید کردند. افراد کم‌خواب آسیب مغزی بیشتری داشتند و پلاک‌های آمیلوئید بیشتری در مغزشان مشاهده شد. این الگو شبیه به افراد دارای ژن خطر ابتلا به زوال عقل بود. در مقابل، افرادی که خواب بیشتری داشتند، آسیب مغزی کمتری نشان دادند و این موضوع احتمال اثر ترمیمی خواب کافی را تقویت می‌کند.
گروه‌های آسیب‌پذیرتر
افرادی که ژن APOE ε4 را داشتند، افت شدیدتری در حافظه و توانایی شناختی تجربه کردند. این یافته نشان می‌دهد که بی‌خوابی ممکن است با ریسک ژنتیکی ترکیب شده و مشکلات شناختی را تشدید کند.
«نتایج ما نشان می‌دهد بی‌خوابی نه‌تنها با پلاک‌های آمیلوئید بلکه با رگ‌های خونی کوچک مغز هم ارتباط دارد. این یافته اهمیت درمان بی‌خوابی مزمن را برای حفاظت از سلامت مغز برجسته می‌کند.»
— دکتر کاروالیو
او افزود: «این شواهد یادآوری می‌کند که خواب فقط استراحت نیست – بلکه برای تاب‌آوری مغز حیاتی است.»
اهمیت غربالگری و درمان بی‌خوابی
این مطالعه از سوابق پزشکی برای شناسایی بیماران استفاده کرد، بنابراین ممکن است برخی موارد بی‌خوابی گزارش نشده باشند. با این حال، نتایج نشان می‌دهد که کم‌خوابی در طول زمان می‌تواند بسیار مضر باشد و نیاز به بررسی و درمان زودهنگام مشکلات خواب را برجسته می‌کند.
این پژوهش بخشی از بودجه خود را از مؤسسه ملی سلامت آمریکا دریافت کرده و در مجله Neurology منتشر شده است.
جمع‌بندی
بی‌خوابی مزمن فقط یک مشکل شبانه نیست. این اختلال می‌تواند روند پیری مغز را تسریع کرده و خطر زوال عقل را افزایش دهد. توجه به کیفیت خواب و درمان به‌موقع مشکلات خواب، گامی مهم در حفظ سلامت شناختی در دوران سالمندی است.
📢 شما چگونه با بی‌خوابی مقابله می‌کنید؟ تجربه خود را در بخش نظرات به اشتراک بگذارید و این مقاله را با دوستانتان ارسال کنید تا آنها هم از اهمیت خواب آگاه شوند.
