سال‌هاست که گفته می‌شود قهوه می‌تواند تمرکز، حافظه و حالت روحی را بهبود دهد؛ اما آیا این باور علمی است یا فقط یک افسانه؟ یک مرور علمی تازه نشان می‌دهد که تأثیر قهوه بر مغز، به نوع قهوه، میزان مصرف و حتی ویژگی‌های ژنتیکی افراد بستگی دارد.
بر اساس گزارشی که در مجله Cureus Journal of Medical Science منتشر شده، پژوهشگران ترکیبات شیمیایی اصلی قهوه و اثرات شناختی و ضد درد احتمالی آن را بررسی کرده‌اند.
یافته‌های کلیدی: قهوه چگونه بر مغز اثر می‌گذارد؟
طبق گزارش News Medical، نتایج مرور نشان می‌دهد که قهوه می‌تواند مزایای شناختی و عصب‌محافظتی ایجاد کند. با این حال، تفاوت در نوع دانه، روش دم‌آوری و سطح مصرف، تحلیل سازوکارهای زیربنایی را دشوار می‌کند. نویسندگان مقاله تأکید کردند که اغلب داده‌های موجود رابطه‌ای هستند، نه علّی، بنابراین به تحقیقات دقیق‌تر نیاز است.
قهوه و بیماری‌های عصبی
مطالعات وسیع جمعیتی نشان می‌دهد افرادی که به‌طور منظم قهوه می‌نوشند، کمتر در معرض بیماری‌هایی مانند پارکینسون، آلزایمر، سکته، ام‌اس و انواع زوال شناختی قرار می‌گیرند.
هرچند کافئین شناخته‌شده‌ترین ترکیب قهوه است، نقش دقیق آن و سایر مشتقات پورین در انعطاف‌پذیری مغز، رشد سیناپسی و ارتباطات عصبی هنوز کاملاً روشن نیست.
نقش کافئین در مغز
کافئین بر بسیاری از گیرنده‌ها اثر می‌گذارد؛ از جمله گیرنده‌های آدنوزین، آنزیم فسفودی‌استراز و سیستم GABA. با این حال، نوشیدنی‌های دیگر حاوی کافئین، همان اثرات قهوه را نشان نمی‌دهند. این موضوع احتمال وجود یک «هم‌افزایی ترکیبات در قهوه» را مطرح می‌کند.
با افزایش جمعیت سالمند جهان، علاقه به نقش قهوه در حمایت از حافظه، تمرکز و محافظت عصبی نیز رشد کرده است.
قهوه و نئوپلاستیسیته: تأثیر بر انعطاف‌پذیری مغز
پژوهش‌ها نشان می‌دهد که قهوه در فرآیندهای مرتبط با نوروپلاستیسیته یا انعطاف‌پذیری عصبی نقش دارد. این فرآیند شامل بازآرایی شبکه‌های عصبی، بازسازی سیناپسی، افزایش یا کاهش طولانی‌مدت اتصالات و تولید نورون‌های جدید در بزرگسالی است.
با افزایش سن، انعطاف‌پذیری مغز کاهش می‌یابد. بنابراین، عوامل تقویت‌کننده این توانایی اهمیت زیادی پیدا می‌کنند. ترکیبات قهوه، به‌ویژه کافئین، در مسیرهایی مانند تنظیم کلسیم داخل‌سلولی، تعدیل گیرنده‌ها و فعالیت نوسانی نورونی دخالت دارند.
کافئین و یادگیری
در برخی مطالعات، کافئین اثر سیناپسی را به سمت LTP (افزایش قدرت طولانی‌مدت اتصالات) سوق داده است؛ حالتی که با یادگیری و حافظه مرتبط است. اما برخی تحقیقات نشان دادند که مصرف زیاد یا طولانی‌مدت کافئین، LTP را در هیپوکامپ کاهش می‌دهد. این یافته نشان می‌دهد که اثرات کافئین «وابسته به دوز» هستند.
قهوه و فعالیت مغزی انسان
مطالعات بالینی نشان دادند که نوشیدن قهوه یا مصرف عصاره میوه قهوه می‌تواند توجه، سرعت واکنش، دقت حافظه، کارایی عصبی و احساس هوشیاری را افزایش دهد.
این اثرات تنها با کافئین توضیح داده نمی‌شوند. ترکیباتی مانند پلی‌فنول‌ها نیز ممکن است در این فواید نقش داشته باشند. هرچند یافته‌ها همیشه یکسان نیست و برخی پژوهش‌ها نتایج خنثی ارائه کرده‌اند.
اثر قهوه بر خلق‌وخو و انرژی
گزارش شده که قهوه یا عصاره آن باعث کاهش خستگی، بهبود روحیه و افزایش احساس مثبت می‌شود. حتی ترکیب عصاره قهوه با گیاهانی مانند مریم‌گلی یا جینسینگ، بهبود بیشتری در عملکرد شناختی نشان داده است.
اثر بر جریان خون و استرس
نوشیدنی‌های حاوی عصاره قهوه یا پلی‌فنول‌های سیب، جریان خون مغزی را افزایش داده‌اند. این یافته نشان می‌دهد که اثرات ضدالتهابی یا بهبوددهنده عروق قهوه می‌تواند نقش داشته باشد.
در برخی افراد، قهوه ممکن است اضطراب یا استرس را تحریک کند. آزمایش‌های «بارگذاری کافئین» در افراد مبتلا به اختلال پانیک، در نیمی از شرکت‌کنندگان علائم هراس ایجاد کرد. هرچند این اثرات با محور HPA مستقیماً مرتبط نبود.
جالب این‌که بوی قهوه می‌تواند در طول درمان دندانپزشکی، استرس و ضربان قلب را کاهش دهد.
قهوه و خواب
مطالعات نشان می‌دهد افراد عادت‌کرده به قهوه، با وجود مصرف روزانه کافئین دچار اختلال خواب نمی‌شوند. این وضعیت احتمالاً نوعی «سازگاری فیزیولوژیک» است.
در شرایط کمبود خواب، تصویربرداری مغزی تغییرات متعددی در ماده خاکستری مرتبط با مصرف یا محرومیت از کافئین نشان داده است. این موضوع تعامل قهوه با پلاستیسیته مغزی وابسته به خواب را آشکار می‌کند.
همچنین، مطالعات جمعیتی نشان داده‌اند که مصرف زیاد قهوه یا کافئین، به‌ویژه در زنان، روند افت شناختی در سالمندی را کند می‌کند. پژوهشگران احتمال می‌دهند هورمون‌ها در این تفاوت نقش داشته باشند.
کافئین، گیرنده‌های آدنوزین و اثرات محافظت عصبی
بخش مهمی از اثرات عصبی کافئین به دلیل مهار گیرنده‌های آدنوزین به‌ویژه A1 و A2A است. این گیرنده‌ها بر قدرت سیناپسی، تحریک‌پذیری نورونی، التهاب و تعادل انرژی تأثیر می‌گذارند.
گیرنده A2A در مکانیزم‌های مرتبط با نوروپلاستیسیته نقش محوری دارد. به همین دلیل، اثرات محافظتی کافئین ممکن است از مهار این گیرنده ناشی شود.
نقش این گیرنده‌ها در بیماری‌های پارکینسون و آلزایمر نیز برجسته شده است. به همین دلیل، تأثیرات تنظیمی کافئین ممکن است بخشی از نتایج مفید مطالعات اپیدمیولوژیک را توضیح دهد.
قهوه و درد
برخی مطالعات نشان می‌دهد کافئین می‌تواند اثر داروهای ضد درد را افزایش دهد یا به تنظیم انتقال پیام‌های درد کمک کند. کاهش درد می‌تواند به‌طور غیرمستقیم عملکرد شناختی را بهبود دهد؛ به‌ویژه در افرادی که با درد مزمن زندگی می‌کنند.
نتیجه‌گیری: قهوه مفید است، اما قطعیت ندارد
شواهد نشان می‌دهد قهوه می‌تواند از عملکرد شناختی، انعطاف‌پذیری عصبی و سلامت مغز حمایت کند، اما یافته‌ها همچنان یکدست نیست.
قهوه مجموعه‌ای پیچیده از ترکیبات فعال زیستی است که با ژنتیک، جنسیت و سبک زندگی تعامل دارد. همچنین معمولاً در چارچوب الگوهای غذایی گسترده‌تر مانند رژیم مدیترانه‌ای مصرف می‌شود. این مسائل تحلیل دقیق اثرات قهوه را دشوار می‌کند.
جمع‌بندی داده‌ها نشان می‌دهد قهوه ایمن و احتمالاً مفید است، ولی برای تعیین مقدار بهینه مصرف و سازوکارهای قطعی اثرگذاری آن به مطالعات دقیق‌تر نیاز داریم.
به‌نظر شما قهوه بیشتر تمرکزتان را بالا می‌برد یا فقط انرژی لحظه‌ای می‌دهد؟ تجربه‌تان را در کامنت‌ها بنویسید و این مقاله را با دوستان دوستدار قهوه به اشتراک بگذارید.
