چربی تنها به غذا طعم نمی‌دهد، بلکه پیام‌های قدرتمندی نیز به بدن می‌فرستد. پژوهشگران دریافته‌اند زمانی که ما خوراکی‌های سرشار از چربی اشباع مصرف می‌کنیم، بدن واکنشی نشان می‌دهد گویی در فصل تابستان – یعنی فصل وفور غذا – قرار دارد و در نتیجه شروع به ذخیره چربی برای ماه‌های پیش‌رو می‌کند.
برای حیوانات، تابستان زمانی برای چاق شدن پیش از فرا رسیدن کمبود مواد غذایی در زمستان است. این ریتم طبیعی زمانی به پستانداران برای بقا کمک می‌کرد، اما در دنیای مدرن با نور و غذاهای بی‌پایان، این سیستم باستانی ممکن است بر ضد ما عمل کند.
چربی‌های غذایی و ساعت درونی بدن
دانشمندان دانشگاه UC San Francisco به‌تازگی کشف کرده‌اند که چربی اشباع بر عملکرد پروتئینی به نام PER2 تأثیر می‌گذارد. این پروتئین مانند یک کلید مرکزی عمل می‌کند که هم سوخت‌وساز چربی و هم ساعت بیولوژیکی بدن را تنظیم می‌کند.
هنگامی که میزان چربی اشباع در بدن بالا می‌رود، PER2 پیام ذخیره انرژی را صادر می‌کند؛ سیگنالی که در طبیعت، هنگام فراوانی غذا در تابستان، منطقی است.
در مقابل، زمانی که چربی‌های غیراشباع غالب هستند، PER2 مسیر خود را تغییر داده و به بدن کمک می‌کند چربی ذخیره‌شده را بسوزاند – مشابه زمانی که در پاییز و زمستان منابع غذایی کاهش می‌یابند.
به گفته پژوهشگران، حتی گیاهان نیز در طول فصل‌ها ترکیب چربی خود را تغییر می‌دهند: آن‌ها در ماه‌های گرم‌تر چربی‌های اشباع بیشتری و در دمای پایین‌تر چربی‌های غیراشباع بیشتری تولید می‌کنند.
پستاندارانی که از این گیاهان تغذیه می‌کنند، از این نشانه‌های طبیعی تأثیر می‌پذیرند و رفتار فصلی بدنشان با این تغییرات تنظیم می‌شود.
رفتار فصلی و رژیم غذایی
«کاملاً منطقی است که هم تغذیه و هم طول روز بتوانند رفتار فصلی را هدایت کنند.» — دکتر لوئیس پیتاسک، استاد نورولوژی و نویسنده ارشد پژوهش
او توضیح می‌دهد: «اگر هنوز در پاییز مغزها و توت‌ها به وفور یافت شوند، خرس ترجیح می‌دهد همچنان بخورد تا اینکه برای خواب زمستانی آماده شود، حتی اگر حس کند روزها در حال کوتاه‌تر شدن هستند.»
این پژوهش روی موش‌ها انجام شد و بخشی از آن توسط مؤسسه ملی سلامت ایالات متحده حمایت مالی شد. اگرچه یافته‌ها هنوز مقدماتی هستند، اما دیدگاه تازه‌ای در مورد چگونگی تأثیر رژیم غذایی مدرن بر ریتم‌های طبیعی بدن انسان و ارتباط احتمالی آن با چاقی و دیابت نوع ۲ ارائه می‌دهد.
ردیابی تغییرات فصلی در بدن
دکتر پیتاسک و همکارش دکتر یینگ-هویی فو سال‌هاست که روی پروتئین PER2 مطالعه می‌کنند. تحقیقات پیشین آن‌ها نشان داده است که این ژن نقشی حیاتی در چرخه ۲۴ ساعته خواب و بیداری دارد.
در پژوهش‌های جدید، این پروتئین به چگونگی پردازش چربی در بدن نیز مرتبط شده است و همین امر باعث شد تا دانشمندان رابطه میان نور، رژیم غذایی و سوخت‌وساز را عمیق‌تر بررسی کنند.
در این آزمایش‌ها، تیم پژوهشی تغییرات فصلی را در موش‌ها شبیه‌سازی کرد. آن‌ها مدت زمان نور روزانه را برای هر موش تغییر دادند: ۱۲ ساعت نور برای پاییز و بهار، ۲۰ ساعت نور برای تابستان و ۲۰ ساعت تاریکی برای زمستان.
غذاهای چرب چگونه ریتم‌های فصلی را بر هم می‌زنند
موش‌هایی که رژیمی با چربی متوسط داشتند، به‌خوبی با تغییرات نوری سازگار شدند. با طولانی‌تر شدن شب‌ها، فعالیت شبانه بیشتری داشتند و روی چرخ‌های خود ورزش می‌کردند.
اما موش‌هایی که با رژیم پرچرب تغذیه می‌شدند، دچار اختلال شدند. آن‌ها فعالیت خود را به تعویق می‌انداختند و نمی‌توانستند طول شب‌های در حال افزایش را تشخیص دهند.
هنگامی که پژوهشگران نوع چربی مصرفی را تغییر دادند، نتایج واضح‌تر شد. موش‌هایی که از چربی‌های هیدروژنه – رایج در میان‌وعده‌ها و خوراکی‌های فرآوری‌شده – تغذیه می‌کردند، در واکنش به تاریکی طولانی زمستان کند بودند.
«این نوع چربی‌ها ظاهراً توانایی موش‌ها در تشخیص شب‌های بلند زمستان را از بین می‌برند.» — دکتر دن لوین، پژوهشگر پسادکتری
او ادامه می‌دهد: «این پرسش مطرح می‌شود که آیا همین اتفاق در انسان‌هایی که به خوردن خوراکی‌های فرآوری‌شده عادت دارند نیز رخ می‌دهد؟»
ناهماهنگی دنیای مدرن با ریتم طبیعی بدن
در گذشته، الگوهای تغذیه‌ای اجداد ما توسط نور روز، دما و دسترسی به غذا تنظیم می‌شد. اما امروزه، نور مصنوعی و فروشگاه‌های پر از غذا این نشانه‌های طبیعی را از بین برده‌اند. ما می‌توانیم تا نیمه‌شب بیدار بمانیم و غذا بخوریم؛ رفتاری که بدن انسان هرگز برای آن تکامل نیافته است.
چربی‌های هیدروژنه و نور مصنوعی نه‌تنها ریتم‌های فصلی را بر هم می‌زنند، بلکه چرخه‌های بیولوژیکی مربوط به خواب، اشتها و انرژی را نیز مختل می‌کنند.
به مرور زمان، این عدم تعادل ممکن است به مشکلات متابولیکی و روانی منجر شود. همان‌طور که دکتر لوین می‌گوید: «خوردن زیاد زمانی تبدیل به مشکلی می‌شود که هیچ گریزی از وسوسه وجود نداشته باشد.»
چگونه تعادل را بازگردانیم؟
پژوهشگران پیشنهاد می‌کنند برای بازگرداندن این تعادل، باید مصرف خوراکی‌های فرآوری‌شده را محدود کرد، نور طبیعی بیشتری دریافت نمود و وعده‌های غذایی را با چرخه روز و شب هماهنگ ساخت. این تغییرات ساده می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در انرژی، خواب و سلامت عمومی ایجاد کند.
به گفته لوین، حتی یک افراط کوچک می‌تواند این ریتم را بر هم بزند: «همان یک شیرینی عید ممکن است ساعت زیستی بدن را فریب دهد تا فکر کند تابستان است، و باعث شود فرد روز بعد دو تا بخورد.»
نتایج کامل این مطالعه در مجله Science Translational Medicine منتشر شده است.
