روغن ماهی سال‌هاست که شهرتی مثبت در حفظ سلامت قلب دارد. بسیاری از افراد آن را برای تقویت عملکرد قلب و کاهش خطر بیماری‌های قلبی مصرف می‌کنند. اما حقیقت پشت این مکمل پرطرفدار و اسیدهای چرب امگا ۳ پیچیده‌تر از آن است که تصور می‌شود.
پژوهشی تازه از فنلاند نشان می‌دهد یکی از مهم‌ترین اسیدهای چرب موجود در روغن ماهی، یعنی اسید ایکوزاپنتانوئیک (EPA)، در بدن هر فرد رفتاری متفاوت دارد. این یافته یادآور می‌شود که تغذیه، فرمولی ثابت نیست بلکه معادله‌ای شخصی است که متابولیسم هر فرد آن را می‌نویسد.
نتایج متفاوت از یک مکمل مشابه
پژوهشگران دانشگاه هلسینکی و مؤسسه تحقیقات ویهوری (Wihuri Research Institute) به ۳۸ فرد سالم به مدت چهار هفته، دوز بالایی از EPA دادند. هدف این بود که مشخص شود این اسید چرب چگونه چربی‌های خون را در افرادی که بیماری قلبی ندارند، تغییر می‌دهد. اما نتایج شگفت‌انگیز بود.
«نمونه‌های گرفته‌شده در طول مصرف مکمل، اثر EPA را در همه شرکت‌کنندگان نشان داد، اما هیچ‌کدام شبیه دیگری نبود. در واقع هر فرد دارای “اثر انگشت لیپیدی” خاص خود در جریان خون است که حتی پس از مصرف EPA نیز ثابت باقی ماند.» – پروفسور کاتارینا اورنی (Katariina Öörni)
به بیان ساده، بدن همه واکنش نشان داد اما هیچ دو واکنشی مشابه نبود. هر فرد ترکیب چربی منحصربه‌فردی دارد که حتی با ورود مقادیر زیاد EPA نیز تغییر اساسی نمی‌کند.
تأثیر سریع اما کوتاه‌مدت
سطح EPA در خون به‌سرعت افزایش یافت؛ تنها پس از یک هفته، غلظت آن چند برابر شد. اما درست به همان سرعت، با توقف مصرف مکمل کاهش یافت. جالب اینکه افرادی که در ابتدا پایین‌ترین سطح EPA را داشتند، بیشترین افزایش را تجربه کردند.
حتی مصرف کوتاه‌مدت نیز موجب تغییر رفتار چربی‌ها در خون شد. EPA تعادل چربی‌ها را بهبود بخشید و از چسبندگی لیپوپروتئین‌ها – ذرات حامل چربی که می‌توانند به دیواره رگ‌ها بچسبند – کاست. این مسئله حیاتی است، زیرا چسبیدن لیپوپروتئین‌ها به رگ‌ها آغاز تشکیل پلاک‌های خطرناک است.
بازآفرینی ترکیب چربی بدن
مطالعه نشان داد که EPA فقط در بدن جریان پیدا نمی‌کند بلکه آن را دگرگون می‌سازد. الگوی چربی خون به سمت کاهش چربی‌های اشباع و امگا ۶ و افزایش امگا ۳ تغییر کرد. این تعادل، با سلامت قلب بهتر و کاهش التهاب در ارتباط است.
روغن ماهی و تغییر در انرژی بدن
تغییرات فقط در سطح خون نبود؛ متابولیسم نیز دچار تحول شد. سطح گلوکز کمی افزایش یافت، در حالی‌که لاکتات و کتون‌ها کاهش یافتند. این تغییر نشان می‌دهد سلول‌ها به جای انرژی سریع بی‌هوازی، بیشتر به انرژی وابسته به اکسیژن تکیه کرده‌اند.
این الگو با دانسته‌های علمی درباره تأثیر EPA بر چربی‌سوزی سازگار است. این اسید چرب ژن‌هایی را فعال می‌کند که اکسیداسیون چربی را افزایش و تولید چربی را مهار می‌کنند. در نتیجه، بدن تری‌گلیسیریدها را سریع‌تر پاک کرده و سطح چربی در گردش خون را پایین می‌آورد.
تسریع تجزیه چربی‌ها
EPA باعث کاهش دو مهارکننده اصلی متابولیسم چربی یعنی apoC-III و ANGPTL3 شد. وقتی این مولکول‌ها کاهش یابند، تجزیه چربی سرعت می‌گیرد و خون پاک‌تر و روان‌تر می‌شود.
تغییر در نوع چربی خون
دوز بالای EPA نه‌تنها میزان چربی خون را تغییر داد بلکه نوع چربی‌ها را نیز دگرگون کرد. ذرات LDL که به عنوان «کلسترول بد» شناخته می‌شوند، حاوی چربی‌های اشباع کمتری شدند و از نوع غیراشباع EPA غنی‌تر گشتند. در مقابل، ذرات HDL یا «کلسترول خوب» بزرگ‌تر و غنی‌تر از کلسترول شدند؛ ویژگی‌ای که با محافظت بیشتر از رگ‌ها مرتبط است.
«جالب است که ببینیم چگونه تغییرات غذایی می‌تواند بر کیفیت لیپوپروتئین‌ها یا اثر انگشت لیپیدی افراد اثر بگذارد.» – پروفسور اورنی
اثر ضدالتهابی امگا ۳
EPA علاوه بر متابولیسم، بر سیگنال‌های التهابی در سلول‌های ایمنی و عروقی نیز تأثیر گذاشت. با رقابت با اسید آراشیدونیک، بدن را به سمت تولید ترکیبات آرامش‌بخش‌تری مانند رزولوین E1 سوق داد. این مولکول‌ها به ترمیم بافت‌ها پس از التهاب کمک کرده و از آسیب طولانی‌مدت به عروق جلوگیری می‌کنند.
تفاوت در واکنش افراد به روغن ماهی
همه شرکت‌کنندگان از فواید مشابهی برخوردار نشدند. در برخی، نمایه چربی خون به شکل چشمگیری بهبود یافت، در حالی که در دیگران تغییر اندکی مشاهده شد. این تفاوت نشان‌دهنده نقش ژنتیک، متابولیسم و سلامت پایه در نتیجه تغذیه است.
«یافته‌ها اهمیت متابولیسم را در پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی نشان می‌دهند. اثرات EPA بیش از حد انتظار بین افراد متفاوت بود و همچنین این اثرات به‌سرعت از بین رفتند که در صورت بروز عوارض، نکته مثبتی است.» – لائوری آیکاس (Lauri Äikäs)
تأثیر قوی اما گذرا
افزایش سریع و کاهش ناگهانی سطح EPA نشان می‌دهد که اثر آن شدید اما موقتی است. با قطع مصرف مکمل، فواید آن نیز از بین می‌رود. با این حال، همین بازگشت سریع می‌تواند از بروز واکنش‌های ناخواسته جلوگیری کند.
هیچ رژیمی برای همه مناسب نیست
این مطالعه حقیقتی ساده را تأیید می‌کند: هیچ رژیم غذایی واحدی برای همه مناسب نیست. اثر EPA واقعی است، اما میزان تأثیر آن به متابولیسم منحصربه‌فرد هر فرد بستگی دارد.
پژوهشگران قصد دارند در گام بعدی بررسی کنند که EPA چگونه سلول‌های التهابی و مولکول‌های تنظیم‌کننده سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد بدن انسان فقط مواد مغذی را جذب نمی‌کند، بلکه با آن‌ها تعامل دارد. شیمی بدن هر فرد، نسخه‌ای منحصربه‌فرد از سلامت را می‌نویسد و در این داستان، متابولیسم – نه دارو – نگهبان خاموش قلب است.
منبع: مجله علمی JCI Insight
