روزه‌داری همیشه توجه زیادی به خود جلب کرده است، اما اغلب گزارش‌ها تنها روی چند شاخص آزمایشگاهی ساده تمرکز می‌کنند. این نگاه محدود نمی‌تواند پیچیدگی‌های بدن انسان را هنگام یک هفته کامل بدون دریافت کالری نشان دهد. برای درک واقعی این وضعیت، باید ده‌ها نشانگر زیستی را در طول زمان بررسی کرد تا مشخص شود بدن دقیقاً چگونه در هر روز خود را سازگار می‌کند.
به همین دلیل یک تیم پژوهشی مطالعه‌ای طراحی کرد که تغییرات شیمیایی بدن را در طول هفت روز روزه‌داری آب‌محور به‌صورت روزانه پیگیری کند. نتیجه این تحقیق، تصویری دقیق از اولویت‌های بدن هنگام کاهش سوخت و ساز و تنظیم دوباره سیستم‌های داخلی ارائه می‌دهد.
بررسی علمی روزه هفت‌روزه
دانشمندان مؤسسه PHURI در دانشگاه کوئین مری و مدرسه علوم ورزشی نروژ نقشه‌ای پژوهشی طراحی کردند که می‌تواند مسیر مطالعات آینده را مشخص کند. این طرح حتی می‌تواند به توسعه درمان‌هایی برای افرادی کمک کند که به‌دلایل پزشکی قادر به روزه گرفتن نیستند.
در این پژوهش، دوازده فرد سالم در یک دوره هفت‌روزه روزه آب‌محور شرکت کردند. نمونه خون پیش از شروع دوره، هر روز طی آن، و همچنین پس از پایان روزه جمع‌آوری شد.
به‌جای بررسی تنها قند خون یا کلسترول، پژوهشگران با روش پروتئومیکس حدود سه هزار پروتئین را اندازه‌گیری کردند تا روند تغییرات همزمان آنها مشخص شود. این روش امکان مشاهده الگوهای زمانی، جهت تغییرات و هماهنگی میان شاخص‌ها را فراهم کرد.
تغییرات پروتئینی در روزه هفت‌روزه
پروتئین‌ها نقش پیام‌رسان، تنظیم‌کننده واکنش‌ها، سازنده ساختارها و کنترل‌کننده فعالیت‌های سلولی دارند. تغییرات هماهنگ میان آنها نشان می‌دهد بدن کدام سیستم‌ها را فعال یا غیرفعال می‌کند. بررسی هزاران پروتئین، این روند را به یک «خط زمانی» دقیق تبدیل می‌کند.
این خط زمانی نشان می‌دهد متابولیسم، فعالیت ایمنی و نگهداری بافت‌ها تحت شرایط بدون کالری چگونه تنظیم می‌شوند. همچنین مشخص شد برخی تغییرات بلافاصله آغاز می‌شوند، اما گسترده‌ترین دگرگونی‌ها از روز سوم نشانه‌گذاری می‌شوند؛ زمانی که بدن به‌صورت هماهنگ وارد فاز جدیدی از سازگاری می‌شود.
۹ الگو و بیش از ۱۰۰۰ تغییر پروتئینی
با حجم بالای داده‌ها، محققان پروتئین‌ها را بر اساس الگوهای تغییرشان دسته‌بندی کردند و به ۹ الگوی مجزا رسیدند. برخی از پروتئین‌ها steady افزایش داشتند، برخی سریع کاهش یافتند و ثابت ماندند، برخی نیز ابتدا افزایش شدید داشتند و سپس به حالت اولیه نزدیک شدند.
بیش از هزار پروتئین به‌طور معنادار تغییر کردند. این الگوها نشان‌دهنده حفظ انرژی، تغییر منبع سوخت و محافظت از بافت‌های حیاتی در شرایط فقدان انرژی هستند.
یکی از یافته‌های مهم، تغییرات پروتئین‌های مرتبط با ماتریکس خارج‌سلولی بود؛ شبکه‌ای که ساختار بافت‌ها را حفظ می‌کند و ارتباط سلولی را تنظیم می‌کند. تغییرات این پروتئین‌ها نشان می‌دهد ساختار و پیام‌رسانی بافتی نیز در روزه طولانی‌مدت تنظیم می‌شود.
پروتئین Tenascin-R که معمولاً با سیستم عصبی مرتبط است نیز تغییراتی نشان داد. این تغییر، پرسش‌های تازه‌ای درباره تأثیر روزه‌داری طولانی بر ارتباطات عصبی مطرح می‌کند، هرچند پاسخ قطعی ارائه نمی‌دهد و تنها مسیر تحقیقات آینده را روشن می‌کند.
تغییرات هورمونی بدن هنگام روزه‌داری
سیگنال‌های اشتها و ذخیره‌سازی چربی نیز دستخوش تغییر شدند. لپتین – هورمون سیری که توسط سلول‌های چربی تولید می‌شود – در طول هفته کاهش یافت. در مقابل، سطح گیرنده لپتین افزایش پیدا کرد که احتمالاً نشانه افزایش حساسیت بدن به این پیام است.
هورمون‌های دیگر نیز روندهای معناداری داشتند. FGF21 افزایش یافت که با مصرف بیشتر چربی و تولید کتون‌ها هماهنگ است. فول‌استاتین، پروتئینی مرتبط با کنترل عضلات و متابولیسم، روند صعودی داشت. آدیپونکتین نیز کاهش یافت.
این الگوها نشان می‌دهند بدن در شرایط نبود دریافت انرژی، بیشتر به سمت مصرف ذخایر داخلی حرکت می‌کند.
تغییرات بدنی شرکت‌کنندگان
پژوهشگران علاوه بر بررسی خون، تغییرات بدنی را نیز اندازه‌گیری کردند. میانگین کاهش وزن افراد طی هفته حدود ۵/۷ کیلوگرم بود. اسکن‌های DXA تغییرات همزمان در چربی و بافت عضلانی را نشان دادند و تصویری دقیق‌تر از تغییرات جسمی ارائه کردند.
اندازه‌گیری نیتروژن دفعی نیز روند کاهش را طی هفته نشان داد که بیانگر کاهش تجزیه پروتئینی است. این روند نشان می‌دهد بدن به مرور در حفظ اسیدهای آمینه و پروتئین‌ها سازگارتر می‌شود.
از کربوهیدرات تا کتون؛ تغییر منبع سوخت
بدن در روزهای ابتدایی عمدتاً ذخایر کربوهیدرات را مصرف می‌کند، اما با ادامه روزه‌داری، چربی‌ها و کتون‌ها به منبع اصلی انرژی تبدیل می‌شوند. داده‌های پروتئومیکس با این تغییر هماهنگ بود و بازتنظیم هورمون‌ها، میانجی‌های ایمنی و پروتئین‌های ساختاری را نشان داد.
این روند تدریجی و هماهنگ ثابت می‌کند تغییر سوخت تنها یک «سوئیچ» ساده نیست، بلکه بازآرایی گسترده سیستم‌های بدن برای حفظ عملکرد حیاتی در شرایط بدون کالری است.
آیا روزه هفت‌روزه موثر است؟
این مطالعه یک دستورالعمل عملی برای عموم نیست. روزه‌داری کامل هفت‌روزه تنها تحت نظارت پزشکی مجاز است. تعداد شرکت‌کنندگان کم بود و نتایج برای همه قابل تعمیم نیست.
اما ارزش اصلی این تحقیق در «نقشه‌ای» علمی است که ارائه می‌دهد. این نقشه نشان می‌دهد بدن انسان چگونه در یک هفته بدون کالری خود را سازمان‌دهی می‌کند – از سوخت‌وساز تا ساختار بافتی و پیام‌رسانی ایمنی.
این داده‌ها می‌تواند الهام‌بخش روش‌هایی باشد که فواید روزه‌داری – مانند انعطاف‌پذیری سوختی یا تغییرات پروتئینی مفید – را بدون نیاز به روزه‌داری شدید شبیه‌سازی کند.
نتایج کامل این پژوهش در مجله Nature Metabolism منتشر شده است.
اگر این موضوع برایتان جذاب بود، مقاله‌های دیگر درباره روزه‌داری و سلامت را نیز مطالعه کنید و دیدگاهتان را برای ما بنویسید.
