بیشتر برنامه‌های غذایی بر کاهش وزن یا رعایت دستورالعمل‌های تغذیه‌ای ایالات متحده تمرکز دارند. این دستورالعمل‌ها اشاره‌ای به غذاهای فوق فرآوری‌شده (UPF) نمی‌کنند، در حالی که این غذاها با خطرات جدی برای سلامتی مرتبط هستند.
غذاهای بسته‌بندی‌شده صنعتی مانند چیپس و شکلات اغلب به جای مواد طبیعی، از افزودنی‌ها استفاده می‌کنند. مطالعات نشان داده است که مصرف این غذاها خطر ابتلا به بیماری‌ها و مرگ زودرس را افزایش می‌دهد.
با وجود این خطرات، هیچ برنامه رژیمی بزرگی به کاهش مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده تمرکز ندارد.
برای پر کردن این خلأ، محققان دانشگاه درکسل یک مداخله طراحی کردند. هدف این برنامه، کمک به افراد برای کاهش مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده با استفاده از استراتژی‌های مختلف بود.
شناخت غذاهای فوق فرآوری‌شده – اصول اولیه
غذاهای فوق فرآوری‌شده (UPF) محصولاتی هستند که در آزمایشگاه ساخته شده و فرآیندهای صنعتی زیادی را طی می‌کنند. این غذاها را می‌توان در بیشتر قفسه‌های فروشگاه‌های مواد غذایی پیدا کرد؛ مانند:
- تنقلات بسته‌بندی‌شده
- غلات صبحانه شیرین
- نودل‌های فوری
- برخی از انواع پروتئین بارها
این غذاها شامل مواد افزودنی زیادی مانند مواد نگهدارنده، طعم‌دهنده‌های مصنوعی، امولسیفایرها و مقادیر زیادی قند یا روغن‌های تصفیه‌شده هستند.
مشکل چیست؟ این غذاها برای راحتی، طعم دلپذیر و ماندگاری بالا طراحی شده‌اند، اما ارزش غذایی پایینی دارند و می‌توانند بر متابولیسم، سلامت روده و حتی شیمی مغز تأثیر بگذارند.
مطالعات نشان داده‌اند که غذاهای فوق فرآوری‌شده با چاقی، دیابت، بیماری‌های قلبی و حتی مشکلات روانی مرتبط هستند.
چالش اصلی این است که این غذاها همه جا هستند و اغلب به عنوان گزینه‌های سریع، خوشمزه و حتی “سالم” معرفی می‌شوند.
اما به دلیل فرمولاسیون خاصشان، اعتیادآورند و مصرف زیادشان بدون احساس سیری آسان است.
مهم‌تر از همه، فهرست مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها بیشتر شبیه یک آزمایش شیمیایی است تا یک غذای واقعی.
کاهش مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده
برنامه دانشگاه درکسل فراتر از یک آموزش ساده بود. این برنامه شامل موارد زیر بود:
- استراتژی‌های ذهن‌آگاهی برای کنترل ولع مصرف
- برنامه‌ریزی غذایی فردی
- مشارکت اعضای خانواده در تغذیه سالم
محققان همچنین حمایت مالی ارائه دادند تا شرکت‌کنندگان بتوانند غذاهای سالم‌تر که اغلب گران‌تر هستند، تهیه کنند.
در این برنامه که دو ماه طول کشید، 14 فرد دارای اضافه‌وزن یا چاقی که روزانه حداقل دو مورد از غذاهای فوق فرآوری‌شده را مصرف می‌کردند، شرکت داشتند.
به طور میانگین، مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده در بین شرکت‌کنندگان تقریباً به نصف کاهش یافت.
دکتر شارلوت هاگرمن، نویسنده اصلی مطالعه، گفت:
“کاهش مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده می‌تواند بسیار دشوار باشد، زیرا صنعت غذا می‌خواهد ما به این محصولات وابسته شویم. آن‌ها را طوری طراحی می‌کنند که فوق‌العاده خوشمزه، ارزان و در همه جا حاضر باشند – نه‌تنها در فروشگاه‌ها، بلکه در تلویزیون، گوشی‌ها و تبلیغات جاده‌ای.”
نتایج امیدوارکننده این مداخله
با وجود تعداد کم شرکت‌کنندگان، نتایج مطالعه دلگرم‌کننده بود:
- مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده تقریباً به نصف کاهش یافت (برحسب کالری و تعداد آیتم‌های مصرفی).
- مصرف روزانه کالری بیش از 600 کالری کاهش یافت.
- مصرف قند 50 درصد کاهش یافت.
- مصرف چربی اشباع‌شده 37 درصد کاهش یافت.
- مصرف سدیم 28 درصد کاهش یافت.
- به طور میانگین، شرکت‌کنندگان طی دو ماه 3.5 کیلوگرم وزن کم کردند.
با این حال، هاگرمن اشاره کرد که افزایش قابل‌توجهی در مصرف میوه و سبزیجات مشاهده نشد.
“اگر بخواهیم رژیم غذایی را به طور کلی بهبود ببخشیم، باید مردم را به مصرف بیشتر این مواد تشویق کنیم.”
روش اجرای برنامه
شرکت‌کنندگان هر هفته جلساتی با مربیان رفتار سلامت داشتند، هم به‌صورت گروهی و هم فردی.
در این جلسات، آن‌ها یاد گرفتند:
- چگونه غذاهای فوق فرآوری‌شده را تشخیص دهند
- چگونه با ولع مصرف مقابله کنند
- چگونه محیط غذایی خانه خود را بهبود بخشند
هر شرکت‌کننده یک کارت هدیه 100 دلاری برای خرید مواد غذایی سالم‌تر دریافت کرد.
برای ارزیابی میزان پیشرفت، آن‌ها گزارش‌های دقیقی از مصرف غذایی خود ارائه دادند، شامل هر آنچه در روزهای خاص و آخر هفته‌ها خورده بودند.
محققان با دقت غذاها را به دو دسته “فوق فرآوری‌شده” و “غیر فرآوری‌شده” طبقه‌بندی کردند و در موارد مشکوک از متخصصان مشورت گرفتند.
مزایای روان‌شناختی کاهش غذاهای فوق فرآوری‌شده
علاوه بر فواید جسمی، شرکت‌کنندگان تأثیرات مثبتی بر سلامت روانی و احساسی خود گزارش کردند:
- بهبود خلق و خو و افزایش انرژی
- کاهش رفتارهای اعتیادگونه نسبت به غذا
- احساس کنترل بیشتر بر عادات غذایی
با کاهش مصرف این غذاها، افراد احساس کردند که رابطه سالم‌تری با تغذیه پیدا کرده‌اند، که می‌تواند برای حفظ تغییرات رژیمی در بلندمدت بسیار مهم باشد.
گام‌های بعدی تحقیق
دکتر هاگرمن گفت:
“این یافته‌ها نشان می‌دهد که اگر ابزارهای مناسبی در اختیار مردم قرار داده شود، آن‌ها می‌توانند مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده را کاهش دهند و نسبت به چنین برنامه‌هایی مشتاق خواهند بود.”
همچنین این نتایج نشان می‌دهد که کاهش مصرف این غذاها می‌تواند در مدت زمان کوتاه (هشت هفته) تأثیرات مثبتی بر سلامت، از جمله کاهش وزن و بهبود خلق و خو، داشته باشد.
تیم تحقیقاتی قصد دارد این مطالعه را گسترش دهد و اثربخشی استراتژی‌های مختلف را بر گروه‌های بزرگ‌تر بررسی کند.
چشم‌انداز گسترده‌تر
این مطالعه ضرورت افزایش آگاهی عمومی و تدوین سیاست‌هایی برای کاهش مصرف غذاهای فوق فرآوری‌شده را برجسته می‌کند.
از آنجا که این غذاها بخش بزرگی از زنجیره تأمین غذایی را تشکیل می‌دهند، راه‌حل‌های بلندمدت باید دسترسی و مقرون‌به‌صرفه بودن گزینه‌های سالم‌تر را در نظر بگیرند.
- آموزش تغذیه‌ای، مشوق‌های مالی و برنامه‌های اجتماعی می‌توانند به افراد بیشتری کمک کنند تا مصرف این غذاها را کاهش دهند.
- با ادامه تحقیقات، این یافته‌ها می‌توانند رویکردهای جدیدی را برای بهبود سلامت عمومی از طریق تغذیه بهتر شکل دهند.
📌 این مطالعه در ژورنال Obesity Science & Practice منتشر شده است.
