نتایج یک مطالعه جدید که نزدیک به نیم قرن روی گروهی از سالمندان فنلاندی بالای ۹۰ سال انجام شد، نشان می‌دهد افرادی که سال‌های بیشتری تحصیل کرده‌اند، در سنین کهنسالی از توانایی‌های شناختی (ذهنی) قوی‌تری برخوردارند.
این تحقیق نشان داد شرکت‌کنندگان قادر بودند بهتر فکر کنند و مطالب را به خاطر بسپارند؛ یافته‌ای قابل‌توجه درباره گروهی از سالمندان که اغلب تصور می‌شود افت ذهنی در آن‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
تأثیر تحصیلات بر سلامت شناختی مغز
افراد بالای ۹۰ سال معمولاً در معرض خطر بالای ابتلا به زوال عقل قرار دارند، و این خطر با افزایش سن بیشتر می‌شود. بنابراین وقتی پژوهشی ۴۸ سال یک گروه را پیگیری می‌کند تا مشخص شود چه عواملی در میانسالی با عملکرد ذهنی بهتر در کهنسالی ارتباط دارد، نتایج آن بسیار ارزشمند است.
«تحصیلات به نظر می‌رسد اثر محافظتی بلندمدتی بر روند پیری شناختی دارد.»
— دکتر آنی وارجونن، مؤسسه پزشکی مولکولی فنلاند، دانشگاه هلسینکی
این پروژه از داده‌های دوقلوها استفاده کرد که امکان بررسی دقیق‌تری از الگوهای زندگی را نسبت به مطالعات مقطعی فراهم می‌کند. تمرکز پژوهش بر مهارت‌های فکری قابل سنجش از طریق تلفن در سالمندان بود.
تمرکز مطالعه بر سالمندان بالای ۹۰ سال
در این پژوهش، ۹۶ فرد بین ۹۰ تا ۹۷ سال وظایف کوتاه حافظه و زبان را انجام دادند. این آزمون‌ها شامل سیالی معنایی (نام بردن حیوانات در یک دقیقه) و یادآوری فوری و تأخیری یک فهرست ۱۰ کلمه‌ای بود.
پژوهشگران نمره‌ای ترکیبی ایجاد کردند تا عملکرد در تمام آزمون‌ها را در یک شاخص خلاصه کنند. نتایج بر اساس سن، جنسیت، سال‌های تحصیل و ژن APOE (مرتبط با خطر آلزایمر) تنظیم شد.
همچنین از شاخص معروف CAIDE برای خلاصه‌سازی ریسک میانسالی شامل سن، فشار خون، کلسترول، فعالیت بدنی و سایر عوامل استفاده شد.
رابطه تحصیلات با مهارت‌های شناختی
افرادی که ۱۲ سال یا بیشتر تحصیل کرده بودند، در هر سه آزمون فکری عملکرد بهتری داشتند. شاخص «تحصیل و شغل» نیز همین الگو را تأیید کرد و نشان داد افرادی که در مشاغل ذهنی فعال‌تری بوده‌اند و سال‌های تحصیلی بیشتری داشته‌اند، حافظه و مهارت زبانی قوی‌تری دارند.
ارتباط فشار خون با عملکرد شناختی
نتیجه جالب این بود که افرادی که در دهه ۱۹۷۰ فشار خون بالاتری گزارش کرده بودند، در آزمون‌ها نمرات بالاتری داشتند. اما در سنین بالای ۹۰ سال، این رابطه برعکس بود: فشار خون بالا در کهنسالی با نمرات پایین‌تر زبان و امتیاز ترکیبی کمتر مرتبط بود.
یادگیری مادام‌العمر؛ سوخت ذهن در پیری
تحصیلات و یادگیری مداوم به‌نظر می‌رسد «ذخیره شناختی» ایجاد می‌کند؛ ظرفیتی که به مغز کمک می‌کند تغییرات مرتبط با سن را بدون بروز علائم جدی مدیریت کند.
گزارش‌های جهانی پیش‌تر نشان داده‌اند که تحصیلات محدود یکی از بزرگ‌ترین عوامل خطر قابل پیشگیری زوال عقل در جهان است. این پژوهش داستان را ادامه می‌دهد و ثابت می‌کند اثر تحصیلات می‌تواند تا دهه‌ها بعد از دوران مدرسه باقی بماند.
فشار خون و خطر زوال عقل
هرچند فشار خون بالا در میانسالی در این مطالعه با عملکرد شناختی بهتر همراه بود، اما این بدان معنا نیست که باید از کنترل آن صرف‌نظر کرد. فشار خون بالا هنوز یکی از عوامل اصلی خطر زوال عقل و بیماری‌های قلبی است.
پژوهشگران احتمال می‌دهند افرادی که از دهه‌ها قبل از فشار خون خود آگاه بوده‌اند، درمان را زود آغاز کرده‌اند و همین موضوع به محافظت از مغز آن‌ها کمک کرده است.
البته باید توجه داشت که افراد بالای ۹۰ سال گروه خاصی هستند و الگوهای خطر آن‌ها ممکن است با دهه‌های جوان‌تر متفاوت باشد.
سایر عوامل بررسی‌شده
- شاخص توده بدنی (BMI) و کلسترول رابطه‌ی معناداری با حافظه در سنین بالا نشان ندادند.
- نمرات کلی CAIDE نیز پیش‌بینی‌کننده عملکرد ذهنی در این سن نبودند.
- فعالیت بدنی نیز شاخص مطمئنی از حافظه بهتر در این گروه نبود و حتی در یک تحلیل، فعالیت زیاد با یادآوری ضعیف‌تر همراه بود؛ نتیجه‌ای که نویسندگان با احتیاط با آن برخورد کردند.
تحصیلات، سرمایه‌ای برای سلامت مغز
این مطالعه که تا ۴۸ سال ادامه داشت، یکی از طولانی‌ترین پژوهش‌ها در زمینه سالمندی است. بررسی مکرر شرکت‌کنندگان در طول بزرگسالی به دانشمندان کمک کرد تفاوت میان الگوهای میانسالی و نتایج کهنسالی را تفکیک کنند.
استفاده از داده‌های دوقلوها باعث شد تأثیر عوامل محیطی و ژنتیکی اولیه تا حد زیادی کنترل شود، بنابراین نقش تحصیلات به‌طور دقیق‌تر مشخص گردید.
البته پژوهش محدودیت‌هایی دارد: اندازه نمونه کوچک بود، خطاهای مربوط به تست تلفنی (مثل مشکلات شنوایی یا خستگی) وجود داشت و اصلاح آماری برای مقایسه‌های متعدد انجام نشده بود، بنابراین بخشی از روابط مشاهده‌شده ممکن است اتفاقی باشد.
نتیجه‌گیری: آموزش، بهترین سرمایه برای مغز
پیام ساده این مطالعه آن است که تحصیلات و یادگیری مداوم، حتی در سنین بسیار بالا، برای سلامت مغز مفید است.
تحصیل تنها مسیر یادگیری نیست؛ آموزش‌های بزرگسالان، شغل‌های ذهنی پیچیده و سرگرمی‌هایی که ذهن را به چالش می‌کشند، می‌توانند به تقویت مغز در طول دهه‌ها کمک کنند.
در کنار یادگیری، کنترل فشار خون، کلسترول و دیابت نیز از مغز و قلب در طول سال‌ها محافظت می‌کند. پس از ۹۰ سالگی، پزشکان بیشتر بر آسایش، عملکرد و اهداف شخصی تمرکز دارند تا شاخص‌های عددی.
چشم‌انداز آینده پژوهش‌ها
برای درک بهتر این الگوها، لازم است مطالعات بزرگ‌تری روی افراد بالای ۹۰ و حتی صدساله انجام شود. همچنین اندازه‌گیری مستقیم توانایی شناختی در اوایل زندگی می‌تواند کمک کند تأثیر واقعی آموزش از سایر عوامل جدا شود.
بررسی دقیق‌تر فشار خون، عوامل قلبی‌عروقی و تغییرات وزن در دوران پیری نیز می‌تواند مشخص کند آیا این عوامل موجب افت ذهنی می‌شوند یا صرفاً بازتابی از بیماری‌های دیگر هستند.
در حال حاضر، یافته‌های این مطالعه ۵۰ ساله نویدبخش است: منحنی طولانی آموزش همچنان به نفع مغز انسان ادامه دارد.
این تحقیق در مجله علمی PLOS ONE منتشر شده است.
🎯 آیا تا به حال فکر کرده‌اید یادگیری مداوم چقدر روی سلامت مغزتان تأثیر دارد؟ تجربه یا نظر خود را در کامنت‌ها با ما به اشتراک بگذارید!
