چرا برخی افراد شب‌ها هرچه تلاش می‌کنند ذهن‌شان آرام نمی‌شود؟ چرا افکار تمام‌نشدنی اجازه خوابیدن نمی‌دهد؟ پژوهش جدیدی که در Sleep Medicine منتشر شده، پاسخی علمی برای این پرسش‌ها ارائه می‌دهد. این پژوهش نشان می‌دهد ریشه مشکل ممکن است در اختلال ریتم شبانه‌روزی و «گیر کردن ذهن در حالت روز» باشد؛ حالتی که باعث می‌شود مغز حتی نیمه‌شب هم آرام نشود.
Z تحقیقات چه می‌گوید؟ ذهن برخی افراد شب‌ها هم روی حالت روز می‌ماند
گروهی از پژوهشگران استرالیایی دریافتند که اختلالات سیرکادیَن یا همان ریتم طبیعی 24 ساعته ذهن، می‌تواند یکی از دلایل اصلی ناتوانی در خاموش کردن ذهن شبانه باشد. این یافته‌ها توضیح می‌دهد چرا افراد مبتلا به بی‌خوابی، حتی در زمان استراحت، از افکار فعال و کنترل‌ناپذیر شکایت دارند.
این مطالعه به رهبری دانشگاه جنوب استرالیا (UniSA) انجام شده و نخستین پژوهشی است که تغییرات فعالیت ذهنی در طول 24 ساعت را در افراد دارای بی‌خوابی با افراد سالم مقایسه می‌کند.
شیوع گسترده بی‌خوابی
براساس داده‌های Sleep Medicine، بی‌خوابی حدود 10 درصد از جمعیت را درگیر می‌کند و در افراد مسن این رقم به 33 درصد می‌رسد. بسیاری از افراد از ذهنی بیش‌فعال و بی‌وقفه در شب‌ها شکایت دارند. اگرچه این وضعیت سال‌هاست با «برانگیختگی شناختی» مرتبط دانسته می‌شود، اما منشأ دقیق آن تا امروز مشخص نبود.
آیا بی‌خوابی از اختلال ریتم شبانه‌روزی ناشی می‌شود؟
براساس گزارشی از Medical Press، پژوهشگران بررسی کردند که آیا ناتوانی در کاهش افکار هنگام شب، نشانه‌ای از یک اختلال سیرکادیَن است یا خیر.
آزمایشی بسیار دقیق برای حذف تمام عوامل محیطی
در این مطالعه، 32 فرد مسن (16 فرد مبتلا به بی‌خوابی، 16 فرد سالم) به مدت 24 ساعت در شرایط کاملاً کنترل‌شده بیدار نگه داشته شدند. این روش تمام تأثیرات محیطی و رفتاری را حذف کرد تا پژوهشگران بتوانند ریتم درونی مغز را به‌طور دقیق بررسی کنند.
- شرایط نور کم
- استراحت در تخت
- غذا و فعالیت کنترل‌شده
- دریافت فرم ارزیابی افکار هر یک ساعت
شرکت‌کنندگان هر ساعت فرم‌هایی درباره محتوای فکری، هیجانی بودن افکار و میزان کنترل‌پذیری آن‌ها پر کردند.
نتایج: حتی مغز هم ساعت خواب دارد
هر دو گروه—افراد سالم و افراد دچار بی‌خوابی—الگوی مشخصی از ریتم فکری 24 ساعته نشان دادند: اوج فعالیت ذهنی در بعدازظهر و کمترین سطح فعالیت در ساعات نزدیک به صبح.
اما یک تفاوت بزرگ وجود داشت
در گروه بی‌خوابی، ریتم ذهنی نه‌تنها آرام‌تر نمی‌شد بلکه شب‌ها همچنان در وضعیت «حل مسئله و فعالیت روزانه» باقی می‌ماند.
“تغییر حالت شناختی از تمرکز روزانه به آرامش شبانه در افراد سالم اتفاق می‌افتد اما در افراد دارای بی‌خوابی این تغییر بسیار ضعیف است.” — پروفسور کورت لاشینگتون
به بیان دیگر، ذهن این افراد شب‌ها خاموش نمی‌شود چون هنوز روی حالت «روز» تنظیم شده است.
اوج ذهنی با 6.5 ساعت تأخیر!
در افراد دچار بی‌خوابی، اوج فعالیت ذهنی حدود 6.5 ساعت دیرتر رخ می‌دهد. این یعنی ساعت زیستی بدن آن‌ها، بیداری را تا نیمه‌شب نیز فعال نگه می‌دارد.
“خواب فقط بستن چشم‌ها نیست. مغز باید از افکار هدفمند فاصله بگیرد و آرام شود. در بی‌خوابی این فرایند هم ضعیف هم دیرهنگام است.” — پروفسور لاشینگتون
راهکارهای نوین: تقویت ریتم شبانه‌روزی
پروفسور جیل دوریان، نویسنده همکار پژوهش، می‌گوید این یافته‌ها مسیرهای جدیدی را برای درمان بی‌خوابی باز می‌کند.
- نوردرمانی زمان‌بندی‌شده برای تنظیم ساعت زیستی
- روتین‌های روزانه منظم برای تثبیت ریتم ذهنی
- تمرین‌های ذهن‌آگاهی (Mindfulness) برای آرام‌سازی ذهن در شب
“تقویت ریتم سیرکادیَن می‌تواند افکار را به چرخه طبیعی روز–شب بازگرداند.” — پروفسور دوریان
پژوهشگران تأکید می‌کنند درمان‌های فعلی عمدتاً بر رفتار متمرکزند اما اکنون روشن است که رویکردهای ترکیبی—شامل تنظیم ریتم سیرکادیَن و اصلاح فرایندهای شناختی—می‌توانند امیدبخش‌تر باشند.
نتیجه‌گیری: وقتی ذهن خاموش نمی‌شود، مشکل فقط بی‌خوابی نیست
براساس این پژوهش، علت ناتوانی در خاموش کردن ذهن شبانه می‌تواند از یک اختلال عمیق‌تر در ریتم شبانه‌روزی ناشی شود. این کشف راه را برای درمان‌های مؤثرتر باز می‌کند، درمان‌هایی که نه‌تنها رفتار بلکه ساعت زیستی مغز را نیز هدف می‌گیرند.
اگر این موضوع برای شما آشنا است، تجربه‌تان را در بخش نظرات بنویسید یا این مقاله را برای دوستانی که از بی‌خوابی رنج می‌برند ارسال کنید.
