آیا تا به حال آن‌قدر از نظر ذهنی خسته شده‌اید که مغزتان بگوید: «دیگر تمام است»؟ این احساس فرسودگی شناختی شاید آن‌قدرها هم مرموز نباشد که تصور می‌کنید.
در یک مطالعه جدید، محققان با استفاده از اسکن‌های مغزی بررسی کردند که هنگام بروز خستگی در مغز چه اتفاقی می‌افتد و چگونه تصمیم می‌گیریم که ادامه دهیم یا تسلیم شویم.
بررسی خستگی ذهنی از نزدیک
روش انجام تحقیق
تیمی از پژوهشگران در دانشکده پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز و مؤسسه کندی کریگر، ۲۸ فرد بزرگسال سالم را با استفاده از MRI عملکردی (fMRI) مورد بررسی قرار دادند. هدف این بود که فعالیت مغز در لحظاتی که خستگی شناختی بروز می‌کند، ثبت شود.
مشخصات شرکت‌کنندگان
داوطلبان این مطالعه شامل ۱۸ زن و ۱۰ مرد در بازه سنی ۲۱ تا ۲۹ سال بودند. به هر فرد برای شرکت در آزمایش ۵۰ دلار پرداخت شد و به آن‌ها فرصت داده شد که بسته به عملکرد خود، درآمد بیشتری کسب کنند. پیش از شروع هر فعالیت، از همه شرکت‌کنندگان اسکن مغزی پایه گرفته شد.
نوع فعالیت‌ها
در داخل دستگاه MRI، از شرکت‌کنندگان خواسته شد تمرین‌های حافظه انجام دهند. آن‌ها توالی‌هایی از حروف را مشاهده کردند و باید به خاطر می‌سپردند که هر حرف در کدام موقعیت ظاهر شده است. هرچه حرفی در موقعیت دورتری از ابتدا قرار داشت، به خاطر سپردن آن سخت‌تر می‌شد و این کار فشار ذهنی بیشتری ایجاد می‌کرد.
ارزیابی میزان خستگی
پیش و پس از هر تمرین، شرکت‌کنندگان میزان خستگی ذهنی خود را اعلام کردند. همچنین آن‌ها بازخوردی درباره عملکردشان دریافت کردند و بسته به سختی وظیفه انتخاب‌شده می‌توانستند بین ۱ تا ۸ دلار پاداش دریافت کنند.
دو ناحیه کلیدی مغز فعال می‌شوند
یافته‌های اسکن مغزی
نتایج اسکن‌ها نکته قابل‌توجهی را نشان داد. زمانی که شرکت‌کنندگان احساس خستگی ذهنی داشتند، دو ناحیه مشخص از مغز به طرز چشمگیری فعال می‌شدند.
این دو ناحیه عبارت بودند از:
- اینسولای راست: بخشی عمیق در مغز که با احساس خستگی مرتبط است.
- قشر پیش‌پیشانی پشتی-جانبی: ناحیه‌ای که در مدیریت حافظه کاری نقش دارد.
فعالیت این دو ناحیه بیش از دو برابر سطح پایه ثبت شد.
توضیح متخصص
دکتر ویکرام چیب، استاد مهندسی پزشکی در دانشکده پزشکی جانز هاپکینز و پژوهشگر مؤسسه کندی کریگر، در این خصوص گفت:
«آزمایشگاه ما روی این موضوع تمرکز دارد که ذهن ما چگونه برای تلاش ارزش قائل می‌شود. ما در مقایسه با فعالیت‌های جسمی، اطلاعات بسیار کمتری درباره زیست‌شناسی وظایف شناختی مانند حافظه و یادآوری داریم، هرچند هر دو نوع فعالیت مستلزم صرف تلاش زیادی هستند.»
دکتر چیب تاکید کرد که اگرچه وظایف شناختی به وضوح باعث خستگی می‌شوند، اما همچنان نیاز است که چگونگی و چرایی تجمع این خستگی در مغز بهتر درک شود.
نقش حیاتی انگیزه
تاثیر پاداش در ادامه دادن
مشخص شد که شرکت‌کنندگان زمانی که پاداش مالی بالاتری در انتظارشان بود، تمایل بیشتری داشتند که وظایف دشوارتر را ادامه دهند. تیم پژوهشی مشاهده کرد که برای حفظ درگیری ذهنی، انگیزه‌های قوی مالی ضروری است.
دکتر چیب گفت: «این نتیجه خیلی هم شگفت‌انگیز نبود، چون در مطالعات قبلی ما همین نیاز به انگیزه برای تحریک تلاش فیزیکی هم دیده شده بود.»
مغز چگونه تصمیم می‌گیرد؟
به نظر می‌رسد که مغز دائماً می‌سنجد که آیا تلاش ذهنی “ارزشش را دارد” یا خیر و تنها زمانی که سود واضحی ببیند، حاضر است فشار بیشتری را تحمل کند.
دکتر چیب توضیح داد: «مطالعه ما به گونه‌ای طراحی شده بود که خستگی شناختی را القا کنیم و بررسی کنیم که چگونه انتخاب افراد برای صرف تلاش در زمانی که احساس خستگی دارند تغییر می‌کند و همچنین مشخص کنیم که این تصمیم‌ها در کدام نواحی مغز گرفته می‌شوند.»
بازنگری در مفهوم خستگی در سلامت روان
ارتباط با اختلالات روانی
خستگی یکی از چالش‌های اصلی در بیماری‌هایی مانند PTSD (اختلال استرس پس از سانحه) و افسردگی است. درک این پدیده در مغزهای سالم، نخستین گام برای درمان‌های بهتر محسوب می‌شود.
دکتر چیب گفت: «حالا که احتمالاً برخی از مدارهای عصبی مرتبط با تلاش شناختی را در افراد سالم شناسایی کرده‌ایم، باید بررسی کنیم که خستگی در مغز افراد مبتلا به این اختلالات چگونه ظاهر می‌شود.»
مسیرهای درمانی آینده
به باور او، همین روش‌های اسکن مغزی می‌تواند در آینده به پزشکان کمک کند که خستگی شناختی را به‌صورت عینی‌تر طبقه‌بندی کنند. این موضوع می‌تواند مسیر را برای درمان‌های جدید، شامل دارو و درمان شناختی-رفتاری، باز کند.
محدودیت‌های تحقیق
کاستی‌های اسکن مغزی
تیم تحقیق تاکید کرد که باید به محدودیت‌های این مطالعه توجه شود. MRI عملکردی، جریان خون مغز را که نشان‌دهنده فعالیت کلی است، ردیابی می‌کند اما نمی‌تواند جزئیات دقیق رفتار نورون‌ها را نشان دهد.
دکتر چیب گفت: «این مطالعه در دستگاه MRI و با وظایف شناختی بسیار خاص انجام شد. مهم است که ببینیم این نتایج چگونه می‌تواند به سایر تلاش‌های ذهنی و وظایف دنیای واقعی تعمیم یابد.»
نتیجه‌گیری نهایی
با این حال، یافته‌ها دید شفاف‌تری درباره نحوه واکنش ما به خستگی ذهنی و آن‌چه مغز برای ادامه دادن نیاز دارد، ارائه می‌کنند.
این مطالعه کامل در مجله JNeurosci منتشر شده است.
