در میان شکارچی-گردآورندگان هادزا در تانزانیا، کشاورزان جمع‌آورنده تسیمانه در بولیوی، یا دامداران تووان در سیبری، چاقی بسیار نادر است. در مقابل، در کشورهای صنعتی ثروتمند، چاقی بسیار شایع شده است.
برای دهه‌ها، علت اصلی این وضعیت را کم‌تحرکی می‌دانستند: افراد در کشورهای ثروتمند بیش از حد می‌نشینند و به‌همین‌دلیل کالری کمی می‌سوزانند. اما پژوهش جدیدی این توضیح را ناکافی یا حتی اشتباه می‌داند.
داده‌های متابولیکی از سراسر جهان
پژوهشگران در این مطالعه داده‌های متابولیکی بیش از ۴٬۲۱۳ مرد و زن از ۳۴ کشور و گروه فرهنگی را بررسی کردند. این افراد طیف گسترده‌ای را شامل می‌شوند؛ از جوامع کوچک با اقتصاد معیشتی گرفته تا کارمندان دفترنشین در اروپا و آمریکای شمالی.
یافته مهم: میزان کالری سوزانده‌شده تقریباً یکسان است
نتیجه شگفت‌انگیز بود: پس از در نظر گرفتن اندازه بدن، افراد در کشورهای توسعه‌یافته تقریباً به همان اندازه کالری می‌سوزانند که افراد در محیط‌های فیزیکی بسیار سخت‌گیرانه‌تر.
این یافته باعث می‌شود که نگاه ما به چاقی تغییر کند. اگر تقریباً همه ما صرف‌نظر از سبک زندگی، انرژی مشابهی مصرف می‌کنیم، پس چاقی گسترده در کشورهای ثروتمند بیشتر ناشی از نوع تغذیه است، نه کم‌تحرکی.
بازنگری در علت اصلی چاقی
کالری دریافتی یا کالری مصرفی؟
به گفته «هرمن پونتزر»، استاد انسان‌شناسی تکاملی و سلامت جهانی در دانشگاه دوک و نویسنده ارشد این مقاله:
«هنوز در سلامت عمومی، درباره نقش تغذیه و فعالیت در توسعه چاقی، بحث زیادی وجود دارد.»
برای پیشگیری و درمان مؤثر، باید بدانیم کدام عامل—کالری ورودی یا خروجی—بیشتر تغییر کرده است.
روش علمی دقیق برای سنجش کالری مصرفی
پونتزر و بیش از ۸۰ همکارش از دقیق‌ترین روش موجود برای اندازه‌گیری کالری استفاده کردند: آب با برچسب مضاعف. در این روش، افراد داوطلب، آب حاوی ایزوتوپ‌های کمیاب و بی‌ضرر را می‌نوشند.
محاسبه انرژی صرف‌شده از طریق دی‌اکسید کربن
با پیگیری چگونگی خروج این ایزوتوپ‌ها از بدن از طریق ادرار یا بازدم، پژوهشگران می‌توانند مقدار تولید دی‌اکسیدکربن را محاسبه کنند؛ و از آن، میانگین مصرف انرژی روزانه را به‌دست آورند.
همچنین داده‌ها شامل انرژی پایه (کالری موردنیاز برای زنده ماندن) و انرژی حاصل از فعالیت بدنی نیز بود.
میزان کالری‌سوزی ثابت می‌ماند
نقش اندازه بدن در سوخت‌وساز
با در نظر گرفتن اندازه بدن—که در کشورهای ثروتمند معمولاً بزرگ‌تر است—الگوهای مورد انتظار از بین رفت.
چه شکارچیانی که روزانه کیلومترها پیاده‌روی می‌کنند، چه کشاورزانی که زمین را حفر می‌کنند، و چه کارمندانی که ساعت‌ها پشت میز می‌نشینند، همگی تقریباً در محدوده مشابهی از مصرف کالری روزانه قرار می‌گیرند.
مدل «مصرف انرژی محدود» پونتزر
پونتزر این الگو را با مدل «مصرف کل انرژی محدود» توضیح می‌دهد: زمانی‌که فعالیت فیزیکی افزایش می‌یابد، بدن در جای دیگر انرژی را کاهش می‌دهد (مثلاً فرایند رشد یا فعالیت‌های ایمنی) تا مصرف کل انرژی در یک محدوده خاص باقی بماند.
بنابراین افزایش تحرک لزوماً منجر به افزایش قابل‌توجه در مصرف کالری در بلندمدت نمی‌شود.
رفاه اقتصادی تأثیری بر مصرف انرژی ندارد
پونتزر می‌گوید: «هیچ تأثیری از توسعه اقتصادی بر مصرف انرژی مرتبط با فعالیت فیزیکی (با در نظر گرفتن اندازه بدن) مشاهده نشد.»
به عبارتی، زندگی در کشورهای ثروتمند، به میزان تصورشده‌ای باعث کاهش کالری‌سوزی نشده است.
نقش کلیدی تغذیه در چاقی
تغذیه مهم‌تر از تحرک
هنگامی‌که تیم پژوهشی، میزان کالری دریافتی را بررسی کرد، الگوی مشخصی پدیدار شد. آن‌ها نوشتند:
«تحلیل ما نشان می‌دهد افزایش کالری دریافتی حدود ۱۰ برابر بیشتر از کاهش مصرف انرژی، در بحران چاقی نقش داشته است.»
به‌عبارتی ساده، پرخوری هر اثر جزئی از تحرک را خنثی می‌کند.
غذای فرآوری‌شده و چاقی
در زیرمجموعه‌ای از نمونه‌ها که اطلاعات تغذیه‌ای در آن‌ها موجود بود، مصرف بیشتر غذاهای بسیار فرآوری‌شده، با درصد بالاتر چربی بدن ارتباط قوی داشت.
غذاهای بسیار فرآوری‌شده چیست؟
این غذاها شامل «فرمولاسیون صنعتی با پنج یا بیشتر ماده اولیه» هستند؛ مانند:
- تنقلات بسته‌بندی‌شده
- غلات صبحانه شیرین
- نودل فوری
- گوشت‌های فرآوری‌شده
- غذاهای آماده مصرف
این محصولات برای ماندگاری طولانی و هزینه پایین طراحی شده‌اند.
تأیید متخصصان تغذیه
بری پاپکین، پژوهشگر تغذیه در دانشگاه کارولینای شمالی گفت:
«این پژوهش تأیید می‌کند که آنچه من مدت‌ها گفته‌ام درست است: تغذیه عامل اصلی همه‌گیری فعلی چاقی است. این یک مطالعه بسیار دقیق است.»
داریوش مظفریان، متخصص قلب و متابولیسم در دانشگاه تافتس نیز افزود:
«از این پژوهش جدید و مهم، و همچنین سایر مطالعات، کاملاً روشن است که تغییرات در تغذیه، نه فعالیت، عامل اصلی چاقی هستند.»
ورزش همچنان برای سلامت ضروری است
پونتزر تأکید می‌کند:
«ما می‌دانیم ورزش برای سلامت ضروری است. این پژوهش این واقعیت را تغییر نمی‌دهد.»
تحرک منظم به سلامت قلب، کنترل قند خون، بهبود خلق‌وخو، و افزایش طول عمر کمک می‌کند—حتی اگر کاهش وزن چندانی ایجاد نکند.
تأکید بر نقش تغذیه در سیاست‌های سلامت عمومی
اما زمانی‌که هدف کاهش نرخ چاقی است، پونتزر معتقد است که تغذیه باید در اولویت قرار گیرد.
راهنمایی‌های عمومی، سیاست‌های غذایی، و مشاوره‌های بهداشتی باید بر انتخاب‌های غذایی متمرکز شوند—یعنی آنچه در بشقاب قرار دارد، میزان مصرف، و دفعات آن.
او نتیجه‌گیری می‌کند:
«برای مقابله با چاقی، باید بر تغذیه تمرکز کرد، به‌ویژه بر محصولاتی که به‌نظر می‌رسد عامل اصلی چاقی هستند.»
